Poziv da sa grupom ratnih veterana posjetimo Novi Grad, u vrijeme kada se organizuje komemoracija povodom obilježavanja dana odbrane zapadnokrajiških opština Republike Srpske[1], 18. septembra, primili smo tokom održavanja našeg posljednjeg Treninga za učesnike ratova od ratnog veterana iz ovog grada, inače člana lokalnog BORS-a. Upoznao nas je sa tim da je ova manifestacija pod entitetskim pokroviteljstvom[2] i da će za naš dolazak trebati saglasnost i podršku od lokalnog boračkog udruženja. Takođe, i da je događaj regionalnog karaktera i da su u organizaciju uključene i opštine Kozarska Dubica i Kostajnica, te da se svake godine naizmjenično, centralna manifestacija održava u neka od ova tri grada.
Poziv smo prihvatili sa zadovoljstvom, jer ukazala nam se prilika da prvi put učestvujemo na nekoj zvaničnoj manifestaciji koja se organizuje u RS-u. Željeli smo prisustvovati događaju koji je značajan ne samo na lokalnom nivou, već i šire u srpskoj zajednici. Dolazak zajedničke grupe ratnih veterana sa ciljem da odaju poštu žrtvama, vidjeli smo kao simboličan čin pomirenja koji će prisutne podsjetiti na ljudskost bivših neprijatelja.
Dogovor o gostovanju i detalje posjete smo postigli tokom ljeta. Međutim, zbog teške situacije sa poplavama na ovom području, i samo održavanje manifestacije je bilo pod znakom pitanja, tako da smo i mi, s obzirom na ta dešavanja, odlučili da formiramo manju grupu ratnih veterana iz BiH, budući da je bilo vjerojatno da ćemo o polasku morati odlučiti “u zadnji čas”.
I zaista, tek par dana pred događaj dobili smo informaciju da će centralna manifestacija biti održana u Novom Gradu. Zvaničan poziv dobili smo 16. septembra. Odlučili smo se okupiti noć prije, u Prijedoru, koji je udaljen tridesetak kilometara od Novog Grada. Tokom boravka u Prijedoru susreli smo se sa potpredsjednikom Opštinskog odbora boračke organizacije RS-a, kome smo predstavili svoje dosadašnje aktivnosti sa ratnim veteranima. Govorilo se o potrebi da se i u ovom gradu potenciraju nove ideje i dogovorili smo načelno novi susret u kojem bi došlo do formalnijeg sastanka naše grupe i prijedorske boračke organizacije.
U Novi Grad smo stigli ujutro i posjetili prostorije BORS-a. Prisutni članovi udruženja su nam iskazali dobrodošlicu, te izrazili potrebu da odmah krenu prema Tunjicu, gdje je počinjala manifestacija, uz poziv da se kasnije ponovno sastanemo u njihovim prostorijama. U naselju Tunjica, smještenom na par kilometara od Novog Grada, nalazi se Spomen obilježje podignuto u znak sjećanja na stradale civile i vojnike, poginule prilikom napada Hrvatske vojske, 18. septembra 1995[3]. Na platou ispred spomenika u pravilnom luku su bili raspoređeni vojni “pleh orkestar”, počasni vod oružanih snaga, djeca u narodnoj nošnji i brojni politički zvaničnici, te ljudi zaduženi za organizaciju događaja. Između njih i spomenika, sveštena lica. U pozadini su se nalazili brojni okupljeni građani kojima smo se i mi pridružili. Ambijent svečan, bez kičavosti i isturenih nacionalističkih simbola koji često “krase” ovakve manifestacije. Umjereno je možda najbolja riječ. Voditelj programa je označio početak manifestacije, uz uvodne riječi o značaju čuvanja tekovina oslobodilačko-odbrambenog rata. Nakon toga su sveštenici upalili svijeće i održali zajedničku molitvu u znak sjećanja na poginule. Prije nego što se pristupilo polaganju cvijeća i vijenaca, obavijestili smo nadležnog iz službe protokola o tome da nas najave kao mješovitu grupu ratnih veterana. Vrlo brzo nam je prišao drugi čovjek iz službe protokola, koji je energično rekao da nikakav HVO neće tu polagati vijence. Misleći da je sporan natpis na lenti “Vijenac polažu ratni veterani VRS, HVO i Armije BiH”, dogovorili smo se da uklonimo lentu i nastavili pripreme za polaganje. Međutim, isti čovjek nam je ponovo prišao i rekao da nam neće dozvoliti polaganje unutar zvaničnog programa. 
Uz taktove posmrtnih marševa, voditelj je poimenično pozvao službene delegacije da polože vijence: izaslanika predsjednika RS, delegacije Vlade i Narodne skupštine RS, generalnog konzula Republike Srbije u RS i delegaciju opštine Novi Grad. Potom je pozvana da položi vijenac zajednička delegacija sačinjena od Boračke organizacije Republike Srpske, Organizacije porodica zarobljenih i poginulih boraca i nestalih civila, Udruženja logoraša Srpske, Saveza i organizacija RVI RS, SUBNOR-a i Udruženja civilnih žrtava rata Trećeg pješadijskog – Republika Srpska puka OS BiH. Nakon toga su pozvani i ostali, koje nije nabrajao, a radilo se o predstavnicima političkih partija i različitih udruženja.
Položili smo vijenac i odali poštu tek po završetku službenog programa. Ispred spomenika smo ostali još samo mi, i ljudi koji su pakovali razglas i zastave. Bili smo svi zbunjeni i pomalo ljuti, a najviše srpski veterani koji su to osjećali kao vlastitu sramotu.
Centralna manifesticija obilježavanja ovog događaja bila je predviđena u Novom Gradu, ispred “Spomen obilježlja poginulim borcima Novog Grada u odbrambeno-otadžbinskom ratu”.
Vrijeme do početka programa smo proveli u prostorijama boračkog udruženja, ali u neformalnom druženju. Zbog aktivnosti oko manifestacije u svom gradu, domaćini nisu mogli da održe radni sastanak sa nama. Jednostavno su bili prezauzeti i izvinili su se zbog toga.
Centralna manifestacija je po sadržaju bila slična kao i prethodna, s tim što je parastos održan u hramu Svetih apostola Petra i Pavla, koji se nalazi u neposrednoj blizini. Uz brojne građane prisutan je bio i veliki broj učenika iz osnovnih i srednjih škola. Isti je bio i voditelj programa, ali je ovaj put program otpočeo vatreno recitujući stihove, meni nepoznate pjesme i autora. Sve je odzvanjalo gromoglasnom porukom upućenoj vječitim dušmanima.
Situacija sa našom delegacijom se ponovila, tako da smo i na ovom spomeniku položili vijenac i odali poštu stradalim tek po završetku zvaničnog dijela programa. U međuvremenu je jednom od članova naše grupe, ratnom veteranu iz Šamca, policajac prišao i zatražio na pokaz lične dokumente. Nakon što je izvršio prepisku u svoj notes, udaljio se. Mi smo se zgledali uz kisele osmjehe.
Boračko udruženje iz Novog Grada nije ni pristupilo polaganju, jer su ih, kako smo čuli, iz službe protokola odbili da svrstaju među službene delegacije.
I nama i novigradskoj boračkoj ovo iskustvo može poslužiti u budućnosti. Želja nam je da nastavimo saradnju i da ih detaljno upoznamo sa našim radom i dosadašnjim akcijama, kao i ciljevima ovakvih posjeta. Takođe, da se bolje pripremimo za manifestacije koje se odvijaju pod pokroviteljstvom Vlade ili nekih drugih nadležnih institucija. Vjerovatno je da se neke stvari trebaju dogovoriti unaprijed i sa proslijeđenim službenim zahtjevima, tako da organizator može da donese pravovremenu odluku. U tom slučaju i lica iz službe protokola moraju da se ponašaju sukladno sa prethodno postignutim dogovorom.
Na kraju smo održali sastanak naše grupe kako bi razmijenili utiske i zaključili smo da ovaj događaj nije izazvao probleme među nama. Nije nas učinio sretnim, ali nije nas ni obeshrabrio. Doživljeno iskustvo vidimo kao jedan od mogućih scenarija koji su potencijalno pred nama u budućnosti u ovakvim aktivnostima, sa kojim želimo da nastavimo.
Galeriju fotografija možete pogledati ovdje.
[1] Zvaničan naziv manifestacije glasi “Obilježavanje odbrane zapadnih granica Republike Srpske i Bosne i Hercegovine od hrvatske agresije”
[2] Manifestaciju organizuje “Odbor Vlade Republike Srpske za njegovanje tradicija oslobodilačkih ratova”
[3] Dana 18. septembra 1995., u ovom mjestu su pripadnici Hrvatske vojske prešli rijeku Unu, a prilikom napada je poginulo 57 ljudi, građana opštine Novi Grad. Od toga 37 civila, 18 vojnika VRS i 2 pripadnika MUP-a RS.