Konteksti u kojima djelujemo

Bosna i Hercegovina: Kome ba da se mi prilagođavamo

Ništa nije tako izvjesno, zapisao je negdje još poodavno novinar Ozren Kebo, u svijetu stalnih nestalnosti kao činjenica da su svaki novi izbori u BiH opasniji od prethodnih. Pa ipak, čini mi se da je jesen 2018. i izbori koji su evo pred nama, na toliko načina opasno neizvjesni i nepredvidljivi da bi ovaj osvrt već sutra mogao biti potpuno neaktuelan, da bi mi se moglo desiti ono čega se svaki novinar plaši kad redakciji predaje svoje pisanije: da ga događaji preteknu, njegovo smatranje ogole kao naivno, prevaziđeno…

Merak nema cijenu

O mogućem ishodu oktobarskih izbora i mogućoj postizbornoj krizi u formiranju vlasti, uslijed neusvajanja izmjena Izbornog zakona BiH i Ustava BiH koje je naložio Ustavni sud BiH i Evropski sud za ljudska prava, ne vrijedi pisati iz jednostavnog razloga. Naime, ako se glavnim bukadžijama koji ovih dana upozoravaju na mogući pakao nakon izbora posreći kakva ministarska fotelja, vatra pakla kojim prijete mogla bi utihnuti već s prvim sniježnim pahuljama. A opet, što bi vatrogasci u uniformama međunarodne zajednice rekli: vatra je u BiH uvijek uvijek samo lokalizirana, nikada ugašena, pa nikad nisi siguran koja iskra će ponovo rasplamsati oganj.

Predizborna kampanja koja traje cijelu 2018. samo je pojačala i do kraja ogolila duboke društvene sukobe koji u slučaju BiH često slijede etnički iscrtane granice pri čemu se posljednjih nekoliko godina fokus sukoba premjestio na odnose unutar FBiH. Do kraja pojednostavljujući, osnova sukoba je između tzv. etničkih stranaka koje zagovaraju etnički princip izbora i podjele vlasti i tzv. građanskih stranaka koje se pozivaju na princip jedan čovjek jedan glas. No, niti jedni niti drugi nisu dosljedni do kraja i u oba slučaja radi se o čistoj borbi za dominaciju, pri čemu se demokratija nastoji koristiti kao oružje protiv onih drugih. Tako će npr. HDZ BiH koji zahtjeva etnički model podjele vlasti na nivou FBiH biti protiv tog istog modela na nivou grada Mostara i tu će insistirati na principu jedan čovjek jedan glas. S druge strane, tzv. građanske stranke u Mostaru insistiraju na uspostavi mehanizma koji bi onemogućio preglasavanje Bošnjaka jer su na nivou grada u manjini, ali istovremeno, pozivajući se na dobre prakse sa Zapada insistira na modelu jedan čovjek jedan glas na nivou FBiH gdje su opet Hrvati u apsolutnoj manjini.

Frustrirani nemoći u igri na mišiće ti narcizmi malih razlika svaku kritiku vlastitih pozicija vide kao frontalni napad pa tu i kobajagi ljevičari u pomoć prizivaju onu reisovu rečenicu kome ba da se mi prilagođavamo ili pravdamo, oni koji su se godinama kleli u ZAVNOBiH sada ga vide kao jugokomunističku podvalu koja je uvela princip konstitutivnosti naroda a ne građana, ili pak kukaju na ugroženost dok skreću tokove rijeka kako bi izgradili svoje vile… Sve po principu: ne možemo mnogo, ali bar njih možemo zajeba(va)ti i to ćemo s merakom i učiniti bez obzira na cijenu.

Odlazak, protest ili lojalnost

Alber O. Hirschman kaže da društvo u krizi građanima pruža tri mogućnosti: Odlazak, protest ili lojalnost. Što je odlazak lakši za izvesti to je protest manje vjerovatan, ali je i sam odlazak, istovremeno, na neki način, protest. A odlasci iz BiH više nikome nisu samo broj ili statistički podatak, danas su to imena i prezimena naših najbližih, prijatelja, komšija. Iako ne postoji bilo kakvo istraživanje koje bi u fokus stavilo razloge odlaska, iz ličnih priča jasno je da je trenutni val emigracije nije prevashodno ekonomski već je odgovor na dvodecenijsku zaglavljenost društva bez vidljivih izgleda za napredak.

U okolnostima masovnog odlaska i postojanja tolikog broja državnih sinekura koje broj lojalnih drže stabilno visokim, rezultat je ne samo sve manje vidljivi otpor već i sve manji prostor za bilo kakav otpor. Imaginarno klatno kojim se označava prosotor za kritiku ima sve kraći put, dok društvene mreže, botovi i portali bez impresuma olakšavaju pokretanje hajke i linča na one koji iskaču. Negativna selekcija i dovođenje na društvene pozicije moći podobnih nadilaze stranačke okvire i definitivno urušavaju ključne institucije, a ovogodišnja imenovanja stranačkih junoša u upravni odbor Univerziteta u Sarajevu najbolji su primjer toga.

Upotreba prošlosti, posebno one ratne, koristi se kao bitan faktor u tom ograničavanju prostora slobode kao i u svakodnevnim političkim obračunima. Nakon višegodišnjeg moratorija koji je nametnula međunarodna zajednica, vlasti su od ove godine u obrazovni sistem uvele izučavanje rat(ov)a iz 1990-ih s ciljem, kako je rekao jedan ministar obrazovanja, da nametnu svoju verziju istine. U ratu za interpretaciju rata (D. Jović) obrazovanje nije jedini način na koji se novi naraštaji nastoje uvući u interpretativne rovove. Svjesni da ratnim veteranima i veteranskim udruženjima neumitno teče biološki sat, nastoji se napraviti čvrsta poveznica između bivših ratnih veterana i budućih ratnih veterana pa je tako formirano Udruženje potomaka veterana RS-a, u FBiH su formirane tzv. Boračke zadruge koje vode potomci ratnih veterana, djeca obučena u vojne uniforme obavezni su dio ceremonijala na komemoracijama… Povijest se brutalno revidira i reinterpretira kako bi poslužila kao kvalitetan začin za čorbu koja se krčka na tihoj postratnoj vatri. To je trend a nikako nova pojava, ali činjenica da najviše političke strukture učestvuju u tome (npr. produkcija serije Aliya, ili pak prikazivanje serijala Dugo svitanje na Televiziji Sarajevo) kao i da je otpor tome sve tiši ili ga uopće nema, čine taj trend važnim za spomenuti na ovom mjestu.

Korak nazad, nazad dva

Iako će deklarativno podržati različite mirovne inicijative (Parlament BiH je usvojio Platformu za mir kao neobavezni i protokolarni dokument) institucionalno i suštinski koračali smo unazad na polju pomirenja. Predsjednik RS-a Milorad Dodik predložio je a Narodna Skupština skoro jednoglasno prihvatila povlačenje Izvještaja o Srebrenici koji su vlasti ovog entiteta prihvatile još 2004. Kada se gleda danas na taj Izvještaj, njegovo prihvatanje i izjavu tadašnjeg predsjednika RS-a Dragana Čavića, čini se kao da se radi o vijestima iz daleke budućnosti, iz godine 4002. što je samo lakmus papir koji pokazuje regresiju na putu suočavanja s prošlošću. Također, u RS-u je usvojen zakon o civilnim žrtvama rata koji onemogućava ili maksimalno otežava ostvarivanje prava onima koji su bili na neprijateljskoj strani. Nedavno nastojanje bošnjačkih predstavnika da delegitimiziraju Sud BiH i Tužilaštvo BiH nakon hapšenja ili podizanja optužnica protiv nekoliko bivših pripadnika Armije BiH (Atif Dudaković, Sakib Mahmuljin, Dragan Vikić) još su jednom p(r)okazali matricu prema kojoj nijedan sud nije dobar i pravedan kad i ako sudi i našima.

Uloga međunarodne zajednice, koja je na sve načine kontrolirala procese godinama na cijelom Balkanu, a čija je sve omiljenija fraza Prihvatit ćemo bilo kakav dogovor domaćih lidera, najbolje je ogoljena ove godine prilikom povećanja akciza na naftne derivate. U strahu da bi se država mogla suočiti s manjkom novca za otplatu kredita, evropske i svjetske diplomate danima su proganjale 42 bh. parlamentaraca kako bi prihvatili povećanje akciza i namaknuli novac. Od poziva na bajramske kolače, preko kasnonoćnih sastanaka i posjeta u rodnim selima po bosanskim vrletima, ambasadori su bili jasni, jedinstveni i neumoljivi: krediti se vraćati moraju. Nije da to nismo vidjeli na primjeru Grčke i drugih zemalja, samo je posebno bilo bolno naučiti na vlastitoj koži. Istovremeno, Balkan, a posebno BiH, postali su polje za pokazne diplomatske vježbe u sve multipolarnijem i suprotstavljenijem svijetu. Osim jačanja utjecaja Turske, Rusije pa donekle i Kine, sada je i Velika Britanija, koja upravo napušta EU, uočila Balkan i BiH kao zgodno tlo da se ponovo pojavi kao samostalni igrač na međunarodnoj sceni. Plešući po tankoj liniji između smjelosti i bezobrazluka, u danima BrExita London je organizirao konferenciju o budućnosti Balkana, pazi sad, u EU, dok su u BiH poslali 40 vojnika da nam se nađe. Idiotski stav međunarodne zajednice kojim podstiču lidere Srbije i Kosova da razgovaraju o razmjeni teritorija (teritorija ili stanovništva?) i razgraničenju sa pažnjom se posmatra i u BiH, gdje smo se intenzivno razgraničavali od 1992. do 1995. i u čemu, držimo, imamo neka iskustva i dobre prakse za koje smo mislili da su iza nas.

Nedžad Novalić

 Crna Gora: “Subjektivni doživljaj”

Izvještaja iz Crne Gore nije bilo već nekoliko godina pa nećete zamjeriti što će ovog puta umjesto iscrpnijeg taksativnog navođenja događaja, pardon, ponavljanja jedne te iste učmale kolotečine, prostor ovih skromnih par stranica zauzeti nekoliko “subjektivnih doživljaja”.

Uprkos protivljenu većine građana/ki, Skupština Crne Gore je, dakle bez prethodno raspisanog i održanog referendum, izglasala pristupanje NATO savezu. Službeno punopravno članstvo u NATO ostvareno je na ceremoniji koja se održala u Stejt Departmentu u junu 2017. godine, na kojoj je premijer Duško Marković rekao “da se o Crnoj Gori više neće odlučivati iza njenih leđa”. Premijer Duško Marković? Pa to vam je onaj simpatični čovjek, koga je na samitu NATO, svega nekoliko meseci kasnije, Donald Tramp ćušnuo u stranu.

Ćuškanje u stranu je tako postalo znak prepoznavanja Crne Gore. Zadnjih nekoliko godina nas ćuškaju u NATO, ćuškaju nas sa Putinom, ćuškaju nas u EU, te nas ćuškaju protiv majke Rusije kojoj hrabro uvodimo sankcije i tako redom. Najmlađi nacionalizam na Balkanu, crnogorski, kako bi se hranio i jačao mora biti uperen protiv nekog neprijatelja, naravno najdjelotvornije je da to bude protiv dojučerašnje braće i njihove velikosrpske hegemonije. Stoga sami sebe pod okriljem borbe za slobodu ili pak ujedinjenja sa braćom ćuškamo sa Srbijom ili protiv Srbije. Od ulaska u NATO, pardon ćuškanja, osim dobre reklame imamo ćuške i modrice, dok očekivano kretanje naprijed ili ne daj Bože bilo kakve promjene na bolje, po pravilu izostaju.

Ukoliko ste se zabrinuli što evo već tri pasusa nema pomena od Mila Đukanovića ne bojte se, pa on je na prošlim predsjedničkim izborima, ubjedljivom većinom – a kako drugačije, ponovo izabran za predsjednika. Dakle još od 1991. godine, ili kao predsjednik ili kao premijer – koja je uostalom razlika – suvereno vlada Crnom Gorom. Poređenja sa Josipom Brozom Titom se sama nameću, ipak je Milo već skoro 30 godina naš voljeni premijer/predsjednik, a ne nazire se penzija. Jedina razlika je u tome što je Tito bio predsjednik dok god je bio živ, a Milo je živ dok god je predsjednik/premijer. Vlast se odavno ne nalazi u institucijama, ukoliko su one ikad i postojale, već u rukama jednog čovjeka. Ni SAD ni EU nisu htjele Đukanovića ponovo na vlasti jer se očekivalo da nakon završenog posla oko ulaska u NATO, ode u političku penziju, to bi mu bilo po treći put, treća sreća – zamalo. Međutim, jako uticajni ekonomski krugovi koji imaju velike interese potrudili su se da i ovog puta osiguraju njegovu moć. “Premijer je Duško Marković, ali subjektivni doživljaj kaže Milo Đukanoviić”.

Konflikti između onih koji održavaju sistem i “reformista” gotovo uvijek ima i geopolitičku dimeziju, “jer svi problemi velikih sila su i naši problemi, ali su naši problemi samo naši”. Milo u poslednje vrijeme sve više kritikuje EU, i šuška se da se ponovo okreće Rusiji. Crna Gora je nedavno izdala zahtjev za hapšenje Džozefa Asada, građanina SAD, koji je navodno učestvovao u navodnom pokušaju državnog udara 2016. godine. Prije nego smo se usrećili ulaskom u NATO, režim u Podgorici je tvrdio da su ruske snage navodno željele da realizuju ovaj udar i pri tome likvidiraju Đukanovića. Sudski process i dalje traje, a optužnica obuhvata i političare iz opozicije. Na procesu do sada ništa nije dokazano.

U Crnoj Gori, maloj jadranskoj državi sa svega 620 000 stanovnika, pravosuđe i državna uprava temeljno su izbušeni svrdlima korupcije, nepotizma kao i političkim i ekonomskim interesima. U takvom društvu građani su ti koji uvijek izvise. Maltretmana nisu pošteđeni ni neki od lidera opozicije: Nebojši Medojeviću prijeti zatvorska kazna jer ne želi da oda izvor određenih informacija koje je kao poslanik iznio u parlamentu dok je Milan Knežević kao poslanik već osuđen iz istih razloga. Slična sudbina prijeti i istraživačkom novinaru Jovu Martinoviću, koji već godinama istražuje ratne zločine, šverc oružja i krađe dijamanata. Crna Gora je zemlja svih njenih građana i građanki, slobodnih i jednakopravnih, ali subjektivni doživljaj kaže da sve to stoji ali uz člansku kartu DPS-a.

Crna Gora je u po mnogo čemu lider u regonu. U odnosu na broj stanovnika prva je zemlja u Evropi po broju ubistava koja su počinjena oružjem, a njeni građani imaju najviše oružja, i zauzimaju ponosno prvo mjesto i po tom kriterjumu.

Rat dva najjača kriminalna crnogorska klana „kavačkog” i „škaljarskog” u prethodne skoro tri godine odnio je 24 života. Policija provjerava da li su još neke likvidacije u Crnoj Gori, ali i u zemljama regiona, posljedice sukoba dvaju kriminalnih grupa iz Kotora. Osim u Crnoj Gori, ti klanovi su vršili likvidacije suparnika i u Srbiji i Bosni i Hercegovini. Pored ova dva navode se imena još nekoliko klanova povezanih oko Darka Šarića, Nikšićki klan, Mojkovački ili klan ćušnutog premijera itd. I po broju klanova u odnosu na veličinu teritorije zauzimamo lidersku poziciju, po broju nerazjašnjenih ubistava, treba li uopšte navoditi poziciju? Ulaskom u NATO Crna Gora postaje sigurno mjesto za život i bezbjedna zona za inostrane investicije, ali  subjektivni osjećaj kaže da se sve više približavamo Zapadu, ali onom holivudskom, Divljem.

Stanje u kojem se nalaze mediji u Crnoj Gori pokazuje da ta “zemlja” spada među najopasnije evropske zemlje za novinare. U proteklih nekoliko godina je bilo više desetina napada na novinare i reportere nezavisnih medija. Najaktuelni slučaj se desio u Podgorici kada je napadnuta novinarka nezavisnog dnevnika „Vijesti” Olivera Lakić. Ona je ispred svoje zgrade upucana u nogu. Lakićeva je izvještavala o organizovanom kriminalu u Crnoj Gori i vezi kriminalnih grupa sa državnim vodstvom. Ovo je ujedno bio i treći napad na ovu novinarku i mnogi ga tumače kao poslednje upozorenje.

Ni jedan od dosadašnjih napada na novinare u Crnoj Gori nije razjašnjen. Očigledan razlog tome jeste nedostatak političke volje. Pored izrazito tropske, u Crnoj Gori vlada klima u kojoj predstavnici organizovanog kriminala mogu nekažnjeno napadati, pa čak i ubijati novinare (slučaj iz maja 2004. godine kada je na ulici ubijen urednik lista „Dan” Duško Jovanović. Njegovo ubistvo do danas nije u potpunosti razjašnjeno.)

U Crnoj Gori su mafija i država srasli i tu se više ne raspoznaje granica. A političari izjavama uperenim protiv kritički nastrojenih novinara i medija, kao što je posljednja Milova izjava da su ‘Vijesti’ fašistički medij, podstiču kriminalce da nekažnjeno ponavljaju napade. Crna Gora krupnim koracima grabi ka porodici velikih evropskih demokratija, nalazi se na samom pragu EU, a subjektivni doživljaj kaže da iz 90- tih nismo ni mrdnuli.

Na samom kraju ako vas bilo koji motiv natjera da svratite u Podgoricu, lično ludilo, proputovanje do mora još uvijek ne izgrađenim auto putevima, ili ljubav prema višednevnoj vožnji vozom, neizdrživa potreba da budete na +45 celzijusa itd. nemojete očekivati da zateknete neke od njenih simbola: stare hotele, fabrike, bioskope, parkove, knjižare – njih više nema. Umjesto hotela Ljubović, stoji Hotel City, umjesto Hotela Crna Gora ponosno stoji Hilton, umjesto fabrika: građevinskih mašina Radoje Dakić i namještaja Marko Radović stoje Delta City i City kvart,  a nad hotelom Podgorica se nadvilo čudoviše od 14 spratova i time uništilo jedno od najljepših arhitektonskih djela regiona. Podorica je sve više CITY, jer je sve manje grad. Apsorpcija akumuliranog prljavog kapitala kroz neplansku urbanizaciju – čitajte – permanentno betoniranje. Podgorica je grad zelenila i parkova, trgova i mostova, ali  subjektivni doživljaj kaže da smo zaglavljeni u tržnom centru, pardon, MALL-u i mnogo nam je dobro!

Raško Radević

Hrvatska: „Nositelji europskih vrijednosti“

Ima ona stara priča, o kuhanju žabe. Ako žabu baciš u kipuću vodu, ona će iskočiti. Ako je staviš u hladnu vodu i polako je zagrijavaš, žaba će se skuhati a da nije ni primijetila. Od te slike ne mogu pobjeći, kao metafore stanja u kojem se nalazimo. Kuhaju nas.

Ako o Hrvatskoj pišete gledajući je iz perspektive Bosne i Hercegovine, kao ja u ovoj prilici, u prvi plan dolazi odnedavno počasni doktor Zagrebačkog sveučilišta, Dragan Čović. Čovića koji je, kao direktor mostarskog Sokola 1993. zahtijevao od uprave koncentracionog logora Heliodrom u Mostaru (pod kontrolom HV-a i HVO-a) besplatnu logorašku radnu snagu, Sveučilište u Zagrebu odlučilo je nagraditi, uopćeni je zaključak, jer brojne Hrvate koji iseljavaju iz BiH, prioritetno upućuje u Hrvatsku (!). Ironija je da ova “zasluga” predstavlja direktnu ugrozu vitalnih interesa hrvatskog naroda u BiH za koje se Čović navodno bori. U izvještaju sveučilišnog povjerenstva navodi se i da je Dragan Čović započeo karijeru „u teškim trenucima ukidanja Hrvatske Republike Herceg Bosne“. Da ova tvorevina u međunarodnom smislu nikad nije ni postojala, te da je bosanskohercegovačkim a posebno bosanskim Hrvatima (i ne samo njima), donijela nepreglednu štetu, podsjetila je profesorica Đurđica Čilić, koja se jedina direktno obratila članovima Senata, taksativno nabrojavši zašto Čoviću doktorat ne bi smio biti dodijeljen. No, kao i u brojnim drugim slučajevima reagiranja savjesnih građana i članova zajednice, vladari Hrvatske Društvene Zbilje ne mare za vladavinu prava i zakona, moralne skrupule, ili zdravi razum, sve redom ih lišavajući njihovog stvarnog sadržaja. A sve u svrhu legalizacije i političke legitimacije zločinačke politike.

Kad smo već kod BiH, prošle je jeseni skup ciničnog naslova „Hrvati u BiH – nositelji europskih vrijednosti“ predsjednica Kolinda Grabar-Kitarović začinila tvrdnjom da u BiH postoje tisuće radikalnih islamista, i najavila kako će to biti fokus njezinog rada u sljedećem razdoblju. Za to vrijeme u „europskom“ Kiseljaku hrvatska i bošnjačka djeca ne idu u iste učionice, a kako bi se njihovi susreti u potpunosti spriječili do škole putuju u različitim terminima. Za to vrijeme, članovi profašističke Autohtone hrvatske stranke prava palili su tjednik Novosti usred Zagreba, uz prijetnje i pozive na nasilje. Ovo dakako nije izazvalo nikakvu predsjedničinu reakciju. I to je, u jednom odlomku, sva bijeda hrvatske politike, koja se, tražeći vanjske neprijatelje, zaboravlja pogledati u ogledalo. Iz ogledala, naime, viri zla vještica. Ovo su njezina djeca:

U vrijeme prvih uhićenja u slučaju Agrokor, počelo je ponovljeno suđenje Branimiru Glavašu za ratni zločin nad civilima srpske nacionalnosti tijekom 1991. i 1992. godine. U lipnju 2018. Vijeće Županijskog suda u Zagrebu je suprotno odluci Vrhovnog suda, kao nezakonit dokaz izdvojilo iz spisa iskaz krunskog svjedoka Krunoslava Fehira. Time je eliminiran inkriminirajući iskaz svjedoka u slučaju „Garaža“. Ranijom odlukom Županijskog suda u Zagrebu o razdvajanju postupka, eliminirani su iskazi suoptuženika koji terete Glavaša u kontekstu zločina počinjenih nad civilima u slučaju „Selotejp“. Ovakav tijek ponovljenog kaznenog postupka prema svemu sudeći ima za cilj donošenje oslobađajuće presude.

Nakon što su protivnici ratifikacije Istanbulske konvencije danima i mjesecima okupirali javni prostor dezinformacijama i lažima, nakon molitvi organiziranih ispred bolnica kojima se imalo odvratiti žene od abortusa, pokrenuta je inicijativa „Molitve svete krunice na graničnim prijelazima RH“, s ciljem zaštite domovine i hrvatskog naroda. Od koga? Branka Ljubić iz inicijative odgovara: „Izbjeglice? Više-manje. Pitanje je jesu li svi oni koji žele doći u Hrvatsku baš izbjeglice. Znate, postoji plan da se zatre kršćanstvo!… Nije da želimo prijetiti i gurati se ispred ostalih, ali i sami vidite da oni gdje god dođu grade džamije, a naši ljudi moraju imati krvava koljena da bi imali barem nekakva prava u svojoj domovini.“

Sličnih skrupula nemamo kad se radi o teritorijalnim pretenzijama na susjednu državu: 9.11.2017. u Hrvatskom državnom arhivu održana je promocija knjige Jadranka Prlića pod nazivom „Prilozi za povijest Hrvatske Republike Herceg-Bosne“, u tri sveska. Knjiga je, uz prisustvo ministrice kulture Nine Obuljen Koržinek, predstavljena na obljetnicu rušenja Starog mosta u Mostaru.

Samo dvadeset dana kasnije, 29.11., bilo je zakazano iznošenje drugostupanjske presude dotičnom Prliću i ostalima pred Tribunalom u Haagu. Dragan Čović, na proslavi obljetnice tzv. Hrvatske zajednice Herceg-Bosne u Mostaru istaknuo je da se radi o časnim ljudima koji su svojim djelovanjem zapravo pridonijeli opstanku BiH.

Takvog mišljenja nije bilo Žalbeno vijeće Haškog tribunala koje je izreklo konačnu presudu za ratne zločine šestorici bivših dužnosnika tzv. Herceg-Bosne: Jadranku Prliću, Bruni Stojiću, Slobodanu Praljku, Milivoju Petkoviću, Valentinu Ćoriću i Berislavu Pušiću, koji su osuđeni na ukupno 111 godina zatvora. Presudom je potvrđen udruženi zločinački pothvat u kojemu je sudjelovalo političko i vojno rukovodstvo Republike Hrvatske na čelu sa Franjom Tuđmanom.

Slobodan Praljak izveo je u sudnici predstavu i popio otrov koji se razlio širom hrvatskog političkog vrha. Uz potpuno zanemarivanje žrtava ove zločinačke tvorevine i hrvatske agresorske ratne politike u BiH, premijer i predsjednica su lomili vratove i jezike da dokažu kako to nije bila presuda Hrvatskoj niti Hrvatima u BiH, te kako, usprkos dokazima i presudi Hrvatska nije bila agresor u BiH, već dapače, osloboditelj. U skladu s time, logoraši u hrvatskim koncentracijskim logorima na teritoriju BiH nemaju osnova tužiti Hrvatsku, pojasnio je premijer. Došao je u Mostar da se pokloni osuđenom ratnom zločincu, koji je etnički očistio Stolac, držao Mostar pod opsadom i srušio Stari most. Ne njegovim žrtvama.

Uz očekivano najveća izdavanja za obranu u proračunu za 2018., posebnu stavku ima Ministarstvo branitelja, koje je ove godine dodijelilo 50 000 kuna Društvu za istraživanje trostrukog logora Jasenovac (iz 2. Svj. rata), opskurnoj družbi revizionističkih povjesničara, za „daljnja istraživanja“ koja imaju pokazati da je Jasenovac bio radni logor u kojemu su zatvorenici imali zdravstvenu zaštitu, a nakon „isteka kazne“ puštani su kućama. Teza o „radnom logoru“ Jasenovac u toj je mjeri ušla u mainstream da Milan Ivkošić, kolumnist Večernjeg lista, „s divljenjem i naizgled bez stida“ piše o knjizi „Radni logor Jasenovac“ pa tako navodi da je „u logoru bilo i zabave. Bilo je sportskih utakmica, pogotovo nogometnih, koncerata, kazališnih predstava među kojima su izvođena i djela što su ih stvarali sami zatočenici“. Iz ovoga slijedi da nije poznato čiji skeleti i kosti leže ukopane na jasenovačkim livadama i obalama Save. Nije li? Da je svaki pokušaj da se negira, trivijalizira ili minimizira enormnost ovog genocida s moralne točke bestidno, morao je Ivkošića podsjetiti Menachem Rosensaft, generalni savjetnik Svjetskog židovskog kongresa, koji u svom tekstu objavljenom na regionalnom portalu BalkanInsight podsjeća na činjenicu da su hrvatske vlasti u vrijeme vladavine ustaškog režima ubile između 320 000 do 340 000 Srba iz Hrvatske i BiH. Spomen-područje Jasenovac poimenično je identificiralo 83 145 Srba, Židova, Roma i antifašista koji su stradali u logorima koji su pripadali ovom kompleksu.

Da bi se ovladalo jednim društvom, potrebno je prije svega pokoriti njegovu kulturu. Kako se to radi najbolje zna Zlatko Hasanbegović koji je prethodno u svom ministrovanju ukinuo sredstva nezavisnim medijima, rasturio Hrvatski audio-vizualni centar, političkom trgovinom uspio u nakani da ukine Trg Maršala Tita, a potom postao članom kazališnog vijeća Hrvatskog narodnog kazališta. Nekadašnju intendanticu HNK, svoju blisku prijateljicu Anu Lederer, koja mu je svojedobno bila i pomoćnica u Ministarstvu kulture, Hasanbegović je instalirao kao pročelnicu Ureda za kulturu Grada Zagreba. Odmah po imenovanju pročelnica je odlučila da se gradskim novcem više ne može financirati „politički aktivizam“ Olivera Frljića. Bez gradskog novca, međutim, neće ostati Robert Kurbaša ili Jakov Sedlar čiji je politički aktivizam pročelnici ideološki ipak bliži od Frljićevog.

Da je u cirkusu sve otišlo u vražju mater pokazalo se najbolje, kako drugačije, nego za vrijeme karnevala. Naime, na Dičjem (!) krnjevalu u Kaštelima, kao krivca za sve loše što nam se dogodilo u 2017., spaljena je slikovnica „Moja dugina obitelj“. Na pitanje zašto su palili slikovnicu o istospolnoj obitelji, u udruzi koja je karneval organizirala odgovorili su „nismo mi prvi počeli“. Pa i niste, da, orkestrirana klero-fašistička kampanja se u Hrvatskoj vodi već nekoliko godina. Kako to obično biva, kad u Hrvatskoj kihnu, u Hercegovini se razbole, pa su na maškarama u Čapljini ukopali Komšića i slavili Praljka, a na maškarama u Livnu zapalili lutku koja je predstavljala haškog suca Carmela Agiusa, koji je izrekao konačnu presudu u slučaju hercegovačke šestorke. „Spaljivanje maskote popraćeno je gromoglasnim aplauzom roditelja, učitelja i djece.“

Vijeće za suočavanje s posljedicama vladavine nedemokratskih režima, koje se u Hrvatskoj posve pogrešno razumije kao Vijeće za suočavanje s prošlošću, nakon godinu dana vijećanja, došlo je do zaključka da je ustaški pozdrav Za dom spremni u osnovi neprihvatljiv, osim jedne iznimke, i to u okolnostima vezanim uz Domovinski rat. Prevedeno, to znači da ploča koju su u Jasenovac postavili nekadašnji pripadnici HOS-a^[1], a koja je nakon žestoke reakcije javnosti premještena u Novsku, može sadržavati spomenuti pozdrav. Koliko kreativna i široka upotreba ova „službene tolerancije neustavne prakse“ može biti, pokazala je „proslava“ godišnjice Oluje u Glini, koju je Marko Perković Thompson počeo sa, a kako drugačije, nego „Za dom spremni!“ Policija ga nije prekršajno prijavila, niti će to učiniti. Uostalom, već je oslobođen krivnje za isto djelo prošle godine, u Slunju. Skarednija od samog Thomspona je činjenica da je cijeli događaj upriličen u Glini, mjestu u kojem su ustaše 1941. počinile masakr nad lokalnim srpskim stanovništvom, u crkvi Presvete Bogorodice koja je potom spaljena i uništena. Na mjestu crkve je 1951. podignuta zajednička spomen kosturnica za sve žrtve. Ovaj Spomen-dom žrtava fašizma je nakon Oluje 1995. preimenovan u Hrvatski dom.

Spomenimo i to da je zagrebački gradonačelnik nakanio u Zagrebu graditi spomenik Holokaustu iako je središnji europski memorijal sagrađen 2005. u Berlinu, dok spomenik žrtvama ustaške NDH, za čijeg je trajanja ubijeno 80% pripadnika židovske nacionalne manjine u Gradu Zagrebu, nitko ni ne spominje. Bandić ne mari ni što je „Crna Katica“, lokomotiva vlaka koji je prevozio logoraše NDH u logore Danica i Jadovno, i dalje na zagrebačkom Glavnom kolodvoru postavljena kao „turistička atrakcija“, još od 1992. Inače, Spomen-područje Danica nalazi se u Koprivnici, još jednoj stanici Thompsonove ljetošnje turneje.

Ovo su neke crtice koje su prijetile biti zaboravljene „glavnim događajima“ poput ofanzive klerikalne desnice protiv potpisivanja Istanbulske konvencije i nogometnog prvenstva koje je završilo višesatnim delirijem kockica na zagrebačkim ulicama, (opet) Thompsonom u autobusu s igračima i spontanim veseljem mase koje se nije znalo drugačije izraziti nego kao višesatno urlanje „u boj, u boj!“, „i krv svoju za Hrvatsku moju!“ kao da nam prethodi rat, a ne slavlje, dok se poraz u finalu kitio sumnjivim epitetima poput „najveće hrvatske pobjede nakon Oluje“.

Narod koji voli vojsku, predsjednica koja više od svega voli nositi strukiranu maskirnu uniformu, Thompson koji pjeva na kostima ustaških žrtava… Hrvatsku je doista teško voljeti, jer je ta ljubav bolna i razočaravajuća.

(Za)branitelji su ljetos odlučili da Bajaga, zašto da se lažemo kao što nas oni lažu – dakle, samo zato što je Srbin, ne može nastupati na karlovačkim Danima piva. Promaknulo mi je da su Dani piva, bit će, domoljubna manifestacija, jer je domoljublje razlog zbog kojeg su učinili sve da zabrane festival Ojkače, od UNESCO-a priznate kulturne baštine, budući se imao održati na dan otkrivanja spomenika „u povodu posjeta Franje Tuđmana Petrinji 25.8. 1991. godine“. Ojkanje na taj dan je srpska provokacija, kazali su. Zbog pritiska javnosti, zabrana se prometnula u odgađanje festivala za nekoliko mjeseci, ali se zato mržnja i netrpeljivost neodgodivo uvlače u sve pore hrvatskog društva, a strah je postao dominantna odrednica ponašanja. Kako drugačije objasniti što je, nakon dogovorenog gostovanja izložbe Rat sjećanja Centra za nenasilnu akciju u Sisku u studenom 2018., na našu adresu netom stigao mail kojim nas se obavještava da za izložbu ipak „nije pogodno vrijeme“ te nam zbog toga uskraćuju gostoprimstvo. Izložba Rat sjećanja dio je projekta „Ratni spomenici u Bosni i Hercegovini (od 1991.)“ čiji je cilj bio istražiti, dokumentirati i analizirati politiku memorijalizacije i kulturu sjećanja u Bosni i Hercegovini sa sve tri zaraćene strane, promatrajući je prvenstveno iz perspektive izgradnje trajnog mira i povjerenja. Bit će da u tome i jest problem.

Davorka Turk

Kosovo: Çka (s’)kemi mësuar nga fqinjët

Hapësira jonë gjeografike, Ballkani, nuk është një territor edhe aq i madh, por ka karakteristika të theksuara demografike, gjuhësore e etnike të cilat, mbase, e bëjnë këtë pjesë të Europës mjaft interesante. Dhe, mbase fatkeqësisht, po ashtu mjaft ekzotike.

Në këtë turli tavë (melting pot?!) ballkanike, secili prej grupeve etnike përpiqet të dallohet prej tjetrit, t’i nxjerrë në pah ato veçori të cilat atë e bëjnë më të mirë, më fisnik, më të parë, me më shumë të drejta historike – dhe rrjedhimisht edhe politike megjithëse kjo rrjedhë argumenti në vetvete është e qelbur.

Për t’u theksuar këto dallime të mëdha janë zhvilluar luftëra të shumta, si në kuptimin klasik të fjalës ashtu edhe në rrafshin shencor, intelektual, politik, me qëllimin e vetëm që këto dallime të mëdha të bëhen dallime edhe më të mëdha. Por kur njëri grup etnik korrte fitore në këtë rrafsh të spikatjes së dallimeve, tjetri nuk vonohej ta kopjonte dhe t’ia kalonte me theksimin e dallimit.

Në këtë pikë definitivisht kemi nevojë të japim disa shembuj, që kjo orvatje të mos tingëllojë shumë shkencore.

Nëse pyetjen në shqip: çka s’kemi mësuar nga fqinji e mbarojmë me një pikëçuditëse, ajo na kthehet në një fjali habitore, që deri diku e ka kuptimin: s’lëmë gjë pa mësuar nga fqinjët tanë ose në të folmen tonë të përditshme: çka s’nin njeri. E shihni si bën shqipja mrekullira? Shqipja gjuha, jo shpendi.

Çka (s’)kemi mësuar nga fqinjët?!

Kemi mësuar si t’i glorifikojmë humbjet

Serbët (dhe këtu e kam fjalën për një narracion zyrtar, ose politik dhe jo për një një popull të tërë) e tjerr Betejën e Kosovës e cila kalon në mitomani. Na tregon për një Millosh Obiliq (ose Millosh Kopiliqi, pse jo?!) i cili kalon shumë roje të sulltanit pushtues, shkon te tenda e tij dhe e vret. Tregimin besoj e dimë të gjithë. Popujt e Ballkanit nën flamurin e carit ballkanik e humbin betejën, luftën dhe gjithçka por kjo është njëra prej fitoreve më të lavdishme të popullit serb. E njëjta gjë përsëritet përgjatë historisë, megjithëse mitet zbuten sa më shumë që i afrohemi kohëve moderne, dhe kjo është e kuptueshme.

Në vend se të konsiderojmë se: humbja nuk është diçka e mirë, humbjet nuk glorifikohen, e vërteta është e dobishme qoftë edhe në disfavorin tonë, ne mësojmë nga fqinjët tanë dhe e bëjmë të njëjtën gjë. Fillojmë me faktin se Millosh Kopiliqi ka qenë shqiptar, vazhdojmë përgjatë historisë (me nja 400 vjet terr informativ gjatë Perandorisë Osmane) dhe vijmë te betejat e fundit të Kosovës. Te epopetë.

Dhe meqë unë jam dashamir i gjuhës, e shfletoj fjalorin siç i shfletojnë fëmijët librat me vizatime.

Fjalori i gjuhës shqipe:

EPOPE f.

1. let. Lloj i letërsisë epike, poemë e madhe epike ose vepër e madhe tregimtare ku përshkruhen ngjarje e punë legjendare historike, që kanë të bëjnë me jetën e një populli a të një kombi. Epopetë e Homerit. Shkruaj një epope.

2. fig. Ngjarje ose varg ngjarjesh heroike e me rëndësi historike në jetën e një populli. Epope e lavdishme. Epopeja e Luftës Nacionalçlirimtare. Epopeja e Krujës.

Ne kemi aq shumë epope të luftës së fundit saqë mund të themi me plot krenari se edhe njiqind vjet s’do t’na e kalojë asnjëri në rajon në këtë rrafsh. Për fatkeqësinë tonë, këto epope përcillen me vrasjet makabre të civilëve, që në një luftë burrërore, frontale, nuk konsiderohen fort gjëra me të cilat njeriu krenohet. Megjithëse nuk kam shumë informata për epopetë e Bosnjës, për Kosovë gjithashtu e di që e kemi një shifër fiktive të 20,000 të dhunuarve të luftës. Ky numër kurrë nuk është mbështetur në ndonjë të dhënë empirike. Mbase këtë numër e kemi marrë nga Bosnja ku kanë ndodhur dhunime të tmerrshme sistematike. Këtu jemi në avantazh.

Kosova : Rajoni 1 – 0

Temë e rëndë. Po kalojmë pak të programi argëtues.

Çdo sport, madje edhe aktivitetet artistike, duhet të përcillen me krenari kombëtare, duhet të përcillen me spikatjen e superioritetit ndaj tjetrit. Ndeshja e futbollit në kampionatin botëror ndërmjet Serbisë dhe Zvicrës (a bën ta përsëris; ndërmjet Serbisë dhe Zvicrës) nuk do ta kishte pasur hirin që e kishte sikur Gjaka dhe Shaqiri të mos e bënin shqiponjën pas golave të shënuar. Fitorja nuk është fitore nëse nuk përcillet me urrejtje kombëtare. Ngjarjet para dhe pas kësaj ndeshjeje e mbështesin aergumentin e fundit.

Ndeshja e futbollit ndërmjet Shqipërisë dhe Serbisë, në Beograd, u ndërpre pasi një fluturake e Ballistit (emër interesant, me prapashtesën ist) me një hartë interesante fluturoi mbi stadium. Ndeshja u ndërpre. Kush fitoi?

Kosova – Rajoni 0 – 0

Po kthehemi te temat e vështira. Shqiptarët janë pellazgë, ilirë. Bosnjakët janë ilirë. Kroatët janë ilirë. Serbët janë popull hyjnor (nebeski narod).

Nëse makineria kuazishkencore serbe ka bërë çmos ta nxjerrë në pah prejardhjen e popullit të vet me mit(omani) të papara, dhe nëse ne deri vonë nuk kemi qenë në gjendje t’i japim një kundërpërgjigje, dalëngadalë po e marrim veten dhe po korrim suksese në këtë rrafsh. Mua më pëlqejnë argumentet që nxjerrin një lidhje logjike ndërmjet pellazgëve-ilirëve dhe shqiptarëve duke u nisur nga argumenti gjuhësor, por problemi është që ka shumë pak fakte të prekshme për të nxjerrë përfundime empirike për këtë. Dhe nuk rreshtohem krah atyre që konsiderojnë se sulmit duhet t’i përgjigjesh me një kundërsulm edhe më të poshtër.

Është mirë që në këtë përplasje të mos e harrojmë edhe Maqedoninë në krye me Aleksandrin e Madh dhe Shkupin 2014 (që në fakt ishte shqiptar? grek? grek i lashtë?)

Edhe këtu, rezultati duhet të jetë i barabartë.

Kosova – Rajoni 0 – 0

Megjithëse antifashizmi është vlerë mbarënjerëzore, popujt e këtushëm dalëngadalë I rehabilitojnë kriminelët e regjur të luftës. Jemi dëshmitarë të rehabilitimit të ustashëve në Kroaci, të çetnikëve në Serbi, dhe ne dalëngadalë po mësohemi nga fqinjët ta bëjmë të njëjtën gjë. Por, neve po na mungon guximi. Na mungon guximi të themi se fashizmi na ka bërë mirë, e partizanët na kanë prerë. Na mungon në nivel zyrtar, jo në nivel odash.

Megjithatë, makineria dhe logjistika e zhvilluar i jep avantazh rajonit në këtë rrafsh. Prandaj:

Kosova – Rajoni 0 – 1

Ne, shqiptarët, njihemi për mikpritje, fisnikëri, bujari, gjakmarrje, gjakfalje e kështu me radhë. Për më tepër, këto i kemi të kodifikuara në Kanunin e famshëm të Lek Dukagjinit. Por, për fatin tonë të keq, me këto veçori mburren edhe popujt në rajon. Këto cilësi (pos gjakmarrjes) janë njerëzore dhe mbase duhet t’i ketë çdo njeri i arsyeshëm. Porse ne i kemi të kodifikuara. Këtu fitojmë bindshëm:

Kosova – Rajoni – 1 – 0

Ka aq shumë aspekte dhe rrafshe sociale të cilat flasin për ngjashmërinë tonë (të papërballueshme). Merreni një kroat, serb, boshnjak, maqedon, shqiptar, malazez (për ta bërë më interesante, merreni edhe ndonjë bullgar e turk) me karakteristika të ngjashme sociale, ekonomike e moshore, dhe shihni se a mund ta dalloni, ta zëmë, maqedonin në atë grup. Nëse s’muneni, diçka nuk është në rregull me ju. Ose me ata.

Po të merrnim gjëra të mira nga njëri-tjetri, t’i sulmonim fuqishëm poshtërsitë brenda nesh (së pari) dhe pastaj te tjetri, po t’i veçonim dhe t’i vlerësonim të mirat që i ka tjetri dhe të punonim për përmirësimin e dobësive brenda nesh, punët do t’i kishim shumë më mirë dhe nuk do të ishim aq ekzotikë. Nuk e di a do të kishte kjo ndikim në turizëm.

Rezultati përfundimtar:

Kosova – Rajoni 1 – 0

Për fund, ju rekomandoj ta shikoni një film dokumentar i cili, besoj, i shkon për shtati kësaj që thashë këtu. Filmi është mjaft i hareshëm dhe quhet: “E kujt është kjo këngë?”

Shikim të këndshëm!

Qerim Ondozi

Kosovo: Šta (ni)smo naučili od suseda

Naš geografski prostor, Balkan, nije neka naročito velika teritorija, ali ima izrazite demografske, lingvističke i etničke karakteristike, koje ovaj deo Evrope, moguće, čine veoma interesantnim. A, moguće nažalost, i veoma egzotičnim.

U toj balkanskoj mućkalici (melting pot?!), svaka od etničkih grupa se trudi da se razlikuje od druge, da u prvi plan stavi one posebnosti koje je čine boljom, plemenitijom, starijom, sa više istorijskog – i posledično, političkog – prava, iako je taj argument sam po sebi truo.

Zarad isticanja tih velikih razlika vođeni su brojni ratovi, kako u klasičnom značenju te reči, tako i na naučnom, intelektualnom i političkom planu, s jedinim ciljem da te velike razlike postanu još veće razlike. A ni kada bi jedna etnička grupa izvojevala pobedu na tom polju izmišljanja razlika, ni druga ne bi zaostajala da je iskopira i da je pretekne u isticanju razlika.

U ovoj tački definitivno treba da damo nekoliko primera, kako sav ovaj trud ne bi zvučao previše naučno.

Ako na albanskom na kraj pitanja šta nismo naučili od suseda stavimo upitnik, ono će postati usklična rečenica koja donekle ima značenje nema šta nismo naučili od naših suseda, ili u našem svakodnevnom govoru, šta sve neće čovek čuti. Vidite kako albanski čini čuda? Albanski jezik, ne ptica.^[2]

Šta (ni)smo naučili od suseda?!

Naučili smo kako da slavimo poraze.

Srbi (i ovde mislim na zvanični odnosno politički narativ, a ne na ceo narod) izmišljaju Kosovsku bitku koja prelazi u mitomaniju. Govore nam o nekakvom Milošu Obiliću (ili Milošu Kopiliću, zašto da ne?!), koji prolazi brojne stražare osvajačkog sultana, ulazi u njegov šator i ubija ga. Verujem da svi znamo tu priču. Balkanski narodi pod zastavom balkanskog cara gube bitku, rat i sve drugo, ali to je jedna od najslavnijih pobeda srpskog naroda. Isto se ponavlja kroz čitavu istoriju, iako mitovi sve više slabe kako se približavamo modernim vremenima, što je i razumljivo.

Umesto da razmotrimo kako poraz nije nešto dobro, porazi se ne slave, istina je draža pa i ako ne ide u našu korist, mi učimo od naših suseda i radimo istu stvar. Počnemo od činjenice da je Miloš Kopilić bio Albanac, nastavimo kroz čitavu istoriju (sa nekih 400 godina mraka bez informacija tokom Osmanskog carstva) i dođemo do poslednjih bitaka na Kosovu. Do epopeja.

A pošto sam ja ljubitelj jezika, rado listam rečnik kao što deca listaju slikovnice.

Rečnik albanskoga jezika:

EPOPEJA ž.

1. knjiž. Vrsta epske književnosti, duga epska poema ili veliko pripovedno delo u kome se opisuju istorijski događaji i legendarna dela u vezi sa životom jednog naroda ili nacije. Homerove epopeje. Pisati epopeju.
   2. fig. Herojski događaj ili skup događaja od istorijske važnosti u životu jednog naroda. Slavna epopeja. Epopeja Narodnooslobodilačke borbe. Epopeja Kroje.

Mi imamo toliko epopeja iz poslednjeg rata da bismo s punim ponosom mogli da kažemo da nas ni za sto narednih godina niko u regionu neće prestići na tom polju. Na našu nesreću, ove epopeje su praćene jezivim ubistvima civila, koja se u jednoj herojskoj, frontalnoj borbi ne bi uopšte smatrala nečim čime bi čovek trebalo da se ponosi. Iako nemam mnogo informacija o epopejama u Bosni, za Kosovo svejedno znam da imamo fiktivnu brojku od 20.000 silovanih u ratu. Taj broj nikada nije bio podržan nijednim empirijskim podatkom. Možda smo ga i uzeli iz Bosne, gde su se dešavala užasna sistematska silovanja. Tu smo u prednosti.

Kosovo : Region 1 – 0

Teška tema. Da pređemo polako na zabavni deo programa.

Svaki sport, čak i umetničke aktivnosti, moraju biti praćene nacionalnim ponosom, treba da budu praćene izlivom superiornosti nad drugim. Fudbalska utakmica na svetskom prvenstvu između Srbije i Švajcarske (da ponovim: između Srbije i Švajcarske) ne bi imala tu draž koju je imala da Đaka i Šaćiri nisu pokazivali znak orla nakon postignutih golova. Pobeda nije pobeda ako nije praćena nacionalnom mržnjom. Događaji pre i posle ove utakmice govore u prilog tom argumentu.

Fudbalska utakmica između Albanije i Srbije, u Beogradu, prekinuta je nakon što je letelica sa balistom (zanimljivo ime, sa nastavkom ist) i jednom zanimljivom kartom preletela preko stadiona. I meč je prekinut. Ko je pobedio?

Kosovo – Region 0 – 0

Vraćamo se na teške teme. Albanci su potomci Pelazga, Ilira. Bošnjaci su potomci Ilira. Hrvati su potomci Ilira. Srbi su nebeski narod.

Ako je srpska kvazinaučna mašinerija uradila sve da istakne u prvi plan poreklo svog naroda sa neviđenim mit(oman)skim žarom, i ako sve do kasno mi nismo bili u stanju da im pružimo protivodgovor, polako ipak hvatamo korak i žanjemo uspehe i na tom polju. Meni se dopadaju teze koje dovode u logičnu vezu Pelazge-Ilire i Albance krećući od lingvističkog argumenta, ali problem je što postoji veoma malo opipljivih činjenica da bi se iz toga izvodili empirijski zasnovani zaključci. I ne svrstavam se u red onih koji smatraju da na udarce treba odgovarati još nižim udarcima.

Bilo bi dobro da u ovom sukobu ne zaboravimo i Makedoniju na čelu sa Aleksandrom Velikim i projektom Skolje 2014 (a koji je u stvari bio Albanac? Grk? Stari Grk?).

I ovde bi rezultat morao biti nerešen.

Kosovo – Region 0 – 0

Iako je antifašizam opštečovečanska vrednost, ovdašnji narodi postepeno rehabilituju okorele ratne zločince. Svedoci smo rehabilitacije ustaša u Hrvatskoj, četnika u Srbiji, i polako učimo od suseda kako da i mi uradimo istu stvar. Ali, nama nedostaje hrabrosti. Nedostaje nam hrabrosti da kažemo da nam je fašizam činio dobro, a da su nas partizani progonili. Nedostaje nam na zvaničnom nivou, ne po zatvorenim sobama.

Ipak, razvijena mašinerija i logistika na ovom polju daju prednost regionu. Stoga:

Kosovo – Region 0 – 1

Mi Albanci poznati smo po gostoprimstvu, plemenitosti, krvnoj osveti i oproštaju, itd. Štaviše, to smo i kodifikovali u slavnom Kanonu Leke Dukađinija. Ali, na našu nesreću, istim odlikama se ponose i narodi u regionu. Te odlike (izuzev krvne osvete) jesu opšteljudske i možda bi trebalo da ih ima svaki razuman čovek. Ali, mi smo ih kodifikovali. Tu ubedljivo dobijamo:

Kosovo – Region – 1 – 0

Postoji toliko mnogo društvenih aspekata i nivoa koji govore o našoj (neosporivoj) sličnosti. Uzmite jednog Hrvata, Srbina, Bošnjaka, Makedonca, Albanca i Crnogorca (a da stvar učinimo interesantnijom, uzmite i nekog Bugarina i Turčina) sa sličnim društvenim, ekonomskim i starosnim karakteristikama, i vidite hoćete li moći da prepoznate, recimo, Makedonca u toj grupi. Ako ne možete, onda nešto nije u redu sa vama. Ili sa njima.

Da smo uzimali dobre stvari jedni od drugih, da smo se snažno borili protiv mana (pre svega) među sobom, a zatim i kod drugih, da smo isticali i cenili dobre osobine kod drugih i da smo radili na poboljšanju sopstvenih slabosti, stvari bi bile mnogo bolje i ne bismo bili tako egzotični. Ne znam da li bi to uticalo na turizam.

Konačni rezultat:

Kosovo – Region 1 – 0

Na kraju, preporučujem da pogledate jedan dokumentarni film za koji verujem da pristaje svemu što sam rekao ovde. Film je veoma veseo i zove se “Čija je ovo pesma?”

Ugodno gledanje!

Qerim Ondozi

Kosovo: Situacija je (ponovo) napeta

Poslednja godina na Kosovu prilično je turbulentna, te Kosovo ne izlazi iz fokusa pažnje kako regiona, tako i međunarodne zajednice. Rekla bih i da je toliko stresna, napeta, tenzična u svakom smislu, da mi i samo ovo podsećanje pada prilično mučno, imajući u vidu čega se sve valja poprisetiti. A tražite bar nešto pozitivno, vedro nešto što može biti tračak nade, izlaz iz bezizlaza, nešto što se može nazvati očekivanje s osmehom, ali nažalost ne nazirem, nema ga. Osim što je sve manje dragih i poznatih ljudi koji, kako ko može i uspe, pre ili kasnije odlaze u neko bolje sutra, pogled unazad je prilično dosadan i mračan. Ali… da se zavrtimo…

Nakon što je septembra 2017. formirana Vlada Kosova, koju su podržali i predstavnici Srpske liste, u oktobru su održani lokalni izbori, pa smo dobili i lokalnu vlast. To u slučaju 10 opština sa većinskim srpskim stanovništvom, znači pobedu Srpske liste koju podržava zvanični Beograd, odnosno Srpska napredna stranka, aktuelnog predsednika Srbije Aleksandra Vučića.

Izborna posmatračka misija Evropske unije, tokom kampanje za prevremene parlamentarne izbore održane 4 meseca pre lokalnih, utvrdila je u konačnom izveštaju da je u okviru zajednice kosovskih Srba “kampanju narušilo učestalo zastrašivanje, kao i slučajevi nasilja unutar zajednice nad kandidatima i biračima, kao i nedovoljno reagovanje policije i ostalih organa za sprovođenje zakona”. Naveli su da je bilo pritisaka na pojedinačne kandidate da se povuku, nasilne incidente u Leposaviću, pritisak na političke partije i kandidate koji osporavaju dominantnost Srpske liste.

Tokom kampanje četvoro se povuklo sa liste kandidata za odbornike iz Građanske inicijative SDP-a, kasnije ubijenog, Olivera Ivanovića. Jedan od njih je čak putem saopštenja pozvao građane da glas daju Srpskoj listi.

“To nisu izbori, to nije demokratija, to je nasilje nad demokratijom. Ova situacija može da eskalira, može da bude još gora, ali već je dovoljno loša da će nam trebati vreme da saniramo posledice ovako neodgovornog ponašanja”, izjavio je Ivanović za Radio Slobodna Evropa dodajući da se se lično ne oseća ugroženim, ali da građani koji stoje uz njega jesu, i da će oni u poslednjem momentu razmišljati da li će da ostanu ili napuste Kosovo.

“Ako neko ko je na vlasti ljulja temelje opstanka ovde, onda nemam šta više da mu kažem”, govorio je Oliver Ivanović.

Nakon održanih izbora, Srpska lista je pobedila u svim opštinama sa srpskom većinom na Kosovu, uključujući i njihove kandidate za 10 gradonačenika.

Početkom godine ubijen je Oliver Ivanović, sa šest hitaca u grudi, ispred svoje kancelarije. Ivanović je bio lider Građanske inicijative “Srbija, demokratija, pravda” i odbornik u lokalnom parlamentu Severne Mitrovice. U mitrovačku bolnicu primljen je bez znakova života, a reanimacija je bila neuspešna.

Građani Severne Mitrovice su tokom čitave noći odavali počast lideru Oliveru Ivanoviću u prostorijama stranke ispred kojih je ubijen. Odlukom Vlade Srbije,  sahranjen je u aleji zaslužnih građana na Novom groblju u Beogradu, a na hiljade ljudi su ga dan nakon ubistva ispratile odajući mu poštu i zahvalnost za sve što je za ovaj grad učinio svih godina nakon rata.

Otvorena je istraga i od strane Prištine i Beograda. Na Kosovu je istragu zvanično preuzelo Specijalno tužilaštvo Kosova, ali se dalje od početka nigde nije maklo.

Ono što je ozbiljno uticalo na pogoršanje već loših odnosa Beograda i Prištine, i prouzrokovalo izlazak Srpske iz Vlade Kosova (ispostaviće se samo formalno, ali ne i suštinski), bilo je hapšenje direktora Kancelarije Vlade Srbije za Kosovo Marka Đurića u Severnoj Mitrovici, od strane specijalne jedinice Policije Kosova ROSU. Naime, prištinske vlasti nisu odobrile njegov boravak za dan za koji je to zatražio, a sam Đurić se nije obazirao na to, već se pojavio na okruglom stolu koji se organizovao u okviru “Unutrašnjeg dijaloga Srbije o Kosovu”.

Sirene za uzbunu, šok bombe, brutalnost specijalaca prema okupljenima, uključujući i novinare, obeležile su odvođenje Đurića u Prištinu, odakle je ubrzo pušten, odnosno sproveden do graničnog, ili administrativnog prelaza sa Srbijom. (taj prelaz možete zvati kako vam drago, ali izvesno je da će vam za ulaz trebati sva dokumenta, kao na bilo kom graničnom prelazu, robu će vam cariniti, a ako ste iz Bosne i Hercegovine, trebaće vam i viza, za koju ukoliko imate sreće možete aplicirati u Zagrebu. Ili Tirani, Skoplju, ili Istanbulu.)

Tokom reakcije policije povređene su 32 osobe, od toga petoro teže, izjavio je direktor Kliničko-bolničkog centra u Severnoj Mitrovici Milan Ivanović. Među njima i ministar poljoprivrede u Vladi Kosova Nenad Rikalo i gradonačelnik Leposavića Zoran Todić. Povrede su  nanete kundacima, cevima, i težinom obuće (cokulama).

Predsednik Kosova Hašim Tači pozvao je na mir. Rekao je da je policija Kosova delovala u skladu sa zakonima i ovlašćenjima prilikom hapšenja Marka Đurića koji je, kako je naveo, ilegalno ušao na Kosovo. Tači je dodao da je Đurić, nakon redovnih procedura tužilaštva i sudstva, u pratnji odveden do graničnog prelaza između Kosova i Srbije.

Predsednik Srpske liste Goran Rakić saopštio je da je rukovodstvo stranke održаlo hitаn sаstаnаk nа kojem je usvojena inicijativa za izlazak iz Vlade Kosova, navodeći da dijalog nema nikakvog smisla, u ovakvim okolnostima. Ubrzo je održana zajednička sednica deset skupština opština sa srpskom većinom na Kosovu, na kojoj su jednoglasno podržani zaključci da će – ukoliko “zvanična Priština ne bude spremna da u naredne tri nedelje počne da radi na formiranju Zajednice srpskih opština (ZSO), srpske opštine i institucije” – same početi formiranje zajednice, no od toga su kasnije odustali.

Avni Arifi, šef kabineta kosovskog premijera i glavni pregovarač u tehničkom dijalogu sa Srbijom, izjavio je da “postoji samo jedan način da se Zajednica opština sa srpskom većinom formira, a to je putem unutrašnjeg dijaloga sa kosovskim vlastima”. Srbi traže da ZSO ima izvršna ovlašćenja, dok se kosovska strana tome protivi.

U ovom trenutku izvesno je da od ZSO nema ničeg, ni pet i po godina od potpisivanja Briselskog sporazuma. Srbi na Kosovu su uznemireni, izgubljeni, skoro očajni. Iz godine u godinu povećava se broj onih koji odlaze, a svi drugi kao da čekaju priliku. Većina ne vidi svoju perspektivu na Kosovu. Svršeni srednjoškolci i pored Univerziteta u samoj Kosovskoj Mitrovici, odlučuju se za studiranje u drugim gradovima Srbije. Situacija umesto da se stabilizuje, stalno je na ivici eskalacije. Jednostavno, ljudi su umorni. I dalje ih muče prazni rafovi u apotekama, problem sa ličnim dokumentima, ograničena sloboda kretanja.

Kosovski predsednik Hašim Tači je u junu najavio da dijalog ulazi u konačnu fazu, da će Kosovo na kraju procesa biti član Ujedinjenih nacija, te da će doći do recipročnog priznanja Kosova i Srbije.  “Ubeđen sam da je došlo vreme da se sada, nakon razgovora koji traju već 20 godina, potpiše istorijski sporazum između Kosova i Srbije čime će se okončati jedna tragična epoha koja je trajala više od jednog veka”, kazao je Tači.

Nakon postizanja sporazuma, kako je naveo, doći će i do ustavnih izmena i na Kosovu i u Srbiji, u Srbiji zbog preambule, a na Kosovu zbog recipročnog priznanja Srbije. Najavio je da će biti govora i o granici.

“Podela teritorije Kosova, razmena teritorija ili kakva god opcija koja ima za cilj promenu granica, nije opcija za Vladu Kosova“, rekao šef kabineta kosovskog premijera i šef delegacije u tehičnikom dijalogu Beograda i Prištine, Avni Arifi.

Nemir i strah u stanovništvo na severu Kosova, zapravo je ponovo unet početkom avgusta, kada su mediji u Srbiji skandaloznim naslovima i izveštajima praktično najavljivali kataklizmu, novi rat, odnosno zauzimanje hidrosistema Gazivode^[3] od strane Prištine, koji sada kontroliše srpska strana u opštini Zubin Potok, da su se svi bojali da sledi još jedan, verovatno poslednji, egzodus Srba.

“Niko neće moći da prisvoji hidrosistem Gazivode, on pripada Kosovu i svaki pokušaj prisvajanja biće agresija na Kosovo”, kažu kosovski vladini zvaničnici, dok zvaničnici iz Beograda poručuju da će Srbija da zaštiti i Gazivode i Trepču i trafostanicu Valač na severu. Sve nabrojano je od izuzetnog strateškog značaja za opstanak Srba na severu, i oko toga su se zvaničnici verbalno sukobljavali prethodnih dana, do te mere, da je KFOR čuvao pomenute objekte, pod zvaničnim obrazloženjem da izvodi “redovnu vežbu”, iako je situacija na terenu ipak bila drugačija. To su bili dani, kada su mediji širili nesnosnu kampanju i u žitelje severnih srpskih opština na Kosovu uneli ozbiljan nemir i strah.

Situacija na Kosovu po ko zna koji put je nestabilna, jer su sve aktuelnije price o mogućoj podeli Kosova, razgraničenju, rešavanju vekovnog konflkta itd. To je dovelo do nove podele među Srbima, ali i Albancima. Dovelo je i do toga da su se stavovi Srpske liste i Kancelarije za Kosovo Vlade Srbije s jedne, i SPC na Kosovu i Metohiji, odnosno eparhije raškoprizrenske, drastično razišli, što je uslovilo brojna saopštenja i napade na igumana manastira Visoki Dečani Savu Janjića, koji je optužen za širenje panike među stanovništvom na severu Kosova i Metohije, ali i zastupanje albanskih interesa. Janjić se protivi svakoj vrsti podele ili razgraničenja Kosova.

Njegove stavove protiv bilo kakve opcije koja uključuje podelu podržala je i cela Eparhija, potpisima svih monaha, monahinja i sveštenstva, u Apelu koji su uputili vlastima Srbije.

Predsednici Srbije i Kosova su se 24. avgusta sastali u Beču, a tek 26. to saopštili javnosti. Kažu da su uporni da reše vekovni problem, i od toga ne odustaju, mada se određene zemlje protive “menjanju granica”, a Tači saopštava da će do “korekcije” doći.

Moramo da živimo zajedno, mi smo dva najbrojnija naroda na Balkanu. Ako mi ne možemo da rešimo, ko će”, rekao je “pomirljivo” Aleksandar Vučić.
“Sada je vreme za obavezujući pravni sporazum Kosova i Srbije, imamo odškrinut prozor koji treba da iskoristimo”, naveo je kosovski predsednik Hašim Tači.

Deluje kao da su do te mere odlučni, da ih u tome “ne mogu sprečiti“ ni recimo Britanija i Nemačka koje su protiv menjanja granica. No, ključno pitanje je šta na to kaže narod na Kosovu i u Srbiji?! Sve je izvesnije da će se o tome izjašnjavati na referendumu.

Sledeći susret Tačija i Vučića je 7. septembra u Briselu sa Federikom Mogerini. Dan kasnije Vućić dolazi u dvodnevnu posetu severu Kosova. Rok za predaju ovog teksta je, s radošću konstatujem, 3. septembar.

Maja Fićović

Makedonija: Ponovo na raskrsnici

Bila je ovo burna godina za Makedoniju, sa malo opipljivih rezultata, a sve više nezadovoljstva promjenama koje su nastupile i onima su bile očekivane ali nisu nastupile nakon pada režima VMRO-DPMNE – DUI kada smo dobili vladu koalicije SDSM – DUI. Nakon političkih previranja oko uspostavljanja nove vlade odmah su se pojavili izazovi vezani za to kako se nositi sa svim što se desilo.

Uskoro nakon uspostavljanja nove vlade koalicije socijaldemokrata SDSM-a, “socijaldemokrata” Demokratske unije za integraciju (DUI) i albanskih nacionalista Alijanse za Albance, morali su se raspisati lokalni izbori. Činilo se da će se na ovaj način učiniti sljedeći korak u prevazilaženju etničkih podjela kod glasanja i predizbornih koalicija, ali to se nije desilo.

“Natrag u stroj”

SDSM i DUI nisu oformili predizbornu koaliciju, a Alijansa za Albance je čak u jednom trenutku napustila vladajuću koaliciju. SDSM i DUI ostali su partneri u vlasti na nivou države, ali su na lokalnim izborima odlučili nastupati odvojeno. Međutim, na prikriven i dosta perfidan način koordinirali su svoje kampanje kako bi podržali jedni druge. Bio je ovo težak udarac za hiljade albanskih glasača i članova SDSM-a koji su glasali za njih u parlamentarnim izborima i bili spremni dati im glas i na lokalnim izborima i pomoći u vođenju predizborne kampanje. Mnogi glasači, članovi i simpatizeri koji su se ozbiljno razočarali u DUI imali su osjećaj da ih je SDSM iznevjerio praveći ozbiljne kompromise sa DUI-om. Ispostavilo se da je ovo ogroman korak unatrag u oblasti glasanja izvan etničkih granica.

Nekoliko mjeseci nakon lokalnih izbora, osjećaju iznevjerenosti pridružili su se i Romi, koji su se borili protiv režima, uključujući i njegove romske partnere, da bi se na kraju romska stranka priklonila vladajućoj koaliciji SDSM-a i DUI-a.

Za DUI su lokalni izbori bili zlatna prilika da obnove politički kapital izgubljen tokom parlamentarnih izbora i oni su je objeručke prihvatili. Izgubili su nekoliko općina drugim albanskim strankama, a SDSM je osvojio vlast u općini koja je dosta stradala 2001. i koja se smatra izrazito albanski nacionalističkom. Ipak, DUI su kao stranka kroz lokalne izbore konsolidirali svoju moć i učvrstili svoju ulogu u vladi u odnosu na period partnerstva sa VMRO-DPMNE.

Na lokalnim izborima je SDSM potukao VMRO-DPMNE, osvojivši vlast u 56 općina i u Gradu Skoplju. VMRO-DPMNE osvojio je samo 5 općina od kojih nijedna nije imala značajan broj birača. DUI je osvojio vlast u 10 općina, Alijansa za Albance u 3, BESA i Demokratska stranka Albanaca u po jednoj, kao i Demokratska stranka Turaka. U tri općine pobijedili su nezavisni kandidati.

Nova vremena za iste stare greške

Kako kaže jedan moj prijatelj svaki put kad razgovaramo o dnevnopolitičkim temama u Makedoniji, “mi imamo klasično lošu vladu”. Jasna je razlika između sadašnje vlade i VMRO-DPMNE režima, ali u mnogo čemu postoje sličnosti koje s vremenom bivaju sve vidljivije i ozbiljnije.

SDSM i DUI nastavljaju tradiciju VMRO-DPMNE i DUI u načinu rada (“DUIng business”) koji je u skladu sa zakonom ali uz ozbiljne sumnje na korupciju i prilagođavanje praksi tako da budu u potpunosti zakonite, ali ipak problematične u mnogim aspektima.

Stranačko zapošljavanje skriveno je iza pozitivne diskriminacije ili jednake zastupljenosti, pri čemu se krivica obično skreće sa stranačke diskriminacije i svaljuje na etničku diskriminaciju, iako su se stranke unaprijed dogovorile o tome koliko će svaka stranka imati kandidata na “otvorenom” konkursu. Stoga se često dešava da Makedonci koji ne dobiju posao krive albansku stranu, umjesto da uvide stvarni izvor identitetske diskriminacije – stranačku pripadnost. Isto važi i za Albance. I naravno, manjim etničkim skupinama preostaju samo “mrvice” i one dalje trpe diskriminaciju, posebno Romi.

Čak i sa novih nekoliko hiljada albanskih članova SDSM-a, stranačko zapošljavanje je i dalje etnički “čisto”, što znači da SDSM ne nastoji zaposliti svoje albanske članove jer su albanska mjesta već rezervirana za članove DUI-a.

U službi nepravde

S padom režima pojavile su se ozbiljne nade da će doći do ozbiljnih promjena u Ministarstvu unutrašnjih poslova i sigurnosnim snagama, u Javnom tužilaštvu i u pravosuđu, s obzirom na to da je VMRO u potpunosti dominirao ovim vladinim tijelima i institucijama sve do pada režima. VMRO je imao spisak sudija koje su smatrali “svojima” i kojima su namještali predmete kako bi sudili u njihovu korist. Javno tužilaštvo je također po njihovom nalogu pokretalo, odnosno nije pokretalo postupke. Policija je zloupotrebljavana u političke svrhe i to je išlo toliko daleko da su nasilne policijske službenike dovodili u različite dijelove Makedonije za vrijeme predizborne kampanje kako bi tukli članove i promotore SDSM-a. Ovo su samo neki od primjera.

U protekloj godini došlo je do nekih smjena nadležnih u policiji, ali većina ljudi koji su služili režimu ostala je na svojim položajima, iako su mnogi služili VMRO-u, pa čak i učestvovali u napadu na zgradu parlamenta 27. aprila kada su podržavaoci VMRO-a pretukli parlamentarce koji su uspostavili novu vladu. Novi dokazi ukazuju na postojanje ozbiljnih namjera da se izvrši atentat na Ziadina Selu, lidera Alijanse za Albance i Zorana Zaeva, aktuelnog predsjednika vlade i lidera SDSM-a.

Istina, Javno tužilaštvo pokrenulo je postupak protiv osoba uključenih u nasilje za vrijeme napada na zgradu parlamenta tako što je podiglo optužnice za terorizam protiv 28 osoba i za saučesnišvo protiv dvije osobe.

U maju ove godine povučena je tužba protiv premijera Zaeva za primanje mita, odnosno, sud je donio odluku da nije kriv. Zaev insistira da je cjelokupni postupak bio politički motiviran kako bi ga spriječili da objavi prisluškivane razgovore.

Kad smo već kod visokih vladinih zvaničnika i krivičnih tužbi – bivši premijer Nikola Gruevski osuđen je na 6,5 godina zatvora za nezakonitu kupovinu Mercedesa od 600.000 eura, a trenutno se vodi žalbeni postupak. Specijalno javno tužilaštvo također ga tereti i za druga krivična djela.

Specijalno javno tužilaštvo nastavlja svoj rad na više aktivnih krivičnih predmeta protiv vladinih zvaničnika iz režima.

Fokusiranje na vanjštinu

Čini se da je najveći prioritet nove vlade iznaći rješenje za ime Makedonije, pristupiti NATO-u i otvoriti pregovore za pristupanje EU. A da bi to omogućio, premijer je prevashodno fokusiran na naše odnose sa susjedima i drugim zemljama. To ljude frustrira jer su očekivali rješenja za domaće probleme svakodnevnice, rješenja koja su po svemu sudeći zapostavljena. Pored toga, čini se da novi javni zvaničnici svojom bahatošću i pohlepom čine stvari još gorim, a za mnoge je jedino Zaev hrabar, iskren i dovoljno dobar za vladu, pa od njega očekuju da se fokusira na unutrašnja pitanja i sve to riješi. Takvo osjećanje vodi se idejom da Makedonija treba i zaslužuje jedinstvenog vođu koji će riješiti sve njene probleme – na taj način je ranije oko Gruevskog stvoren kult autoritarnog vođe.

Ipak, Makedonija je napredovala u unapređenju odnosa sa susjednim zemljama, posebno sa Bugarskom i Grčkom. U januaru je makedonski parlament ratificirao Sporazum o dobrosusjedskim odnosima, prijateljstvu i saradnji s Bugarskom. Ovo je, naravno, prouzrokovalo nacionalističko protivljenje sa retorikom koja obično prati svako osjetljivo državno pitanje – punom uvreda i prozivki protiv Makedonaca iz SDSM-a, kao i Bugara, kao i naravno Albanaca.

Biti ili ne biti Sjeverna Makedonija

Nakon perioda velikog pritiska i podrške međunarodne zajednice, kao i mnoštva nacionalističkih ispada, ministri vanjskih poslova Grčke i Makedonije potpisali su sporazum o sporu oko imena u prisustvu premijera obje države, Specijalnog predstavnika UN-a Matthewa Nimetza, Federice Mogherini, itd.

Kako stoji u sporazumu, rješenje spora oko imena je da će novo ime biti Republika Sjeverna Makedonija i da će se koristiti erga omnes – prema svima. Zvanični jezik će biti makedonski, a državljanstvo makedonsko/državljani Makedonije.

Na dan potpisivanja sporazuma, VMRO–DPMNE organizirao je protest u Bitoli i Skopju, a makedonski nacionalisti s izvjesnim vezama sa VMRO–DPMNE upriličili su nemire. Policija je morala pribjeći sili kako bi obuzdala učesnike nemira, a opozicija je odmah podsjetila na proteste protiv vlade VMRO-a, navodeći da je protiv učesnika protesta na dan potpisivanja sporazuma upotrijebljena daleko veća sila. Kada je riječ o nemirima i protestima protiv režima VMRO-a, čudno je kako makedonska policija za makedonske nacionaliste nalikuje na Schrodingerovu policiju – istovremeno su i “makedonski sinovi” i “šiptarska (albanska) policija”.

U svakom slučaju, kako bi sporazum bio finaliziran potrebno je održati referendum. VMRO–DPMNE su prvi počeli insistirati na tome da do promjene imena može doći tek nakon što to narod odobri na referendumu. Međutim, sada kada je VMRO–DPMNE u opoziciji, protive se referendumu, iako je Wikileaks nedavno objavio dokumente iz kojih se vidi da su upravo oni, na čelu sa Gruevskim, 2008. prihvatili promjenu imena u Sjeverna Makedonija, ali je Grčka tada odbila taj prijedlog.

Pokrenuta je i kampanja za bojkot, poprilično smiješna, ali i odvratno nacionalistički nastrojena. Neću ulaziti u detalje, ali u osnovi se radi o kombinaciji okorjelih makedonskih nacionalista, makedonskih “liberalnih” intelektualaca, stranke Makedonsko jedinstvo koja se hvali da su joj ruski zvaničnici obučili članove za preuzimanje vlade, i ljevičarske stranke Levica.

Vlada je odlučila da će referendum biti savjetodavan, a ne obavezujući. Time si je ostavila prostora za političko manevrisanje u slučaju neuspjeha na referendumu. Jedna ozbiljna mogućnost u slučaju neuspješnog referenduma je dogovor sa VMRO u zamjenu za amnestiju i usvajanje sporazuma u parlamentu uz podršku značajnog broja delegata VMRO-a i raspisivanje novih parlamentarnih izbora. Sve albanske stranke i SDSM uz svoje makedonske partnere u potpunosti podržavaju referendum i jedino je pitanje da li će dovoljno ljudi izaći da glasa. Da će većina glasati za prijedlog je završena stvar.

Referendum je pokrenuo i mnoštvo drugih pitanja, od toga da su sva ministarstva koja su to mogla finansirala kampanju, a posebno Ministarstvo odbrane u ime NATO-a. Pojavio se i problem sa načinom na koji je postavljeno referendumsko pitanje. Ono glasi:  Da li ste za članstvo u NATO-u i EU uz prihvatanje sporazuma između Republike Makedonije i Republike Grčke?

Pitanje bi moglo navesti na pogrešan zaključak iako će svi koji budu glasali unaprijed znati o čemu se zapravo radi. Ali također ograničava i ljude koji su protiv NATO-a, primoravajući ih da se izjasne za prijedlog koji možda samo u jednom dijelu podržavaju.

U svakom slučaju, referendum će se održati 30. septembra. Kakav god da bude rezultat, podjela u našem društvu će biti ozbiljna, jer će se jedna strana osjećati iznevjereno, a druga kao da su izgubili nešto važno. Način na koji se budemo s ovim nosili predstavlja veliki izazov. Posebno ako imamo na umu da je etnička makedonska zajednica podijeljena, dok su druge etničke zajednice u većem broju opredijeljene za potvrdan ishod referenduma.

Emrah Rexhepi

Srbija: Stari ljudi bi rekli “Ko visoko leti, nisko pada”

Malo šta se u ovogodišnjoj svakodnevnici u Srbiji može izdvojiti, a što bi bio indikator neke promjene ili bar njenog nastajanja u odnosu na nekoliko godina unazad. Politički ambijent se uklopio u sliku koja se neumoljivo širi svijetom, a koju stvaraju manji ili veći konzervativni populistički vladaoci. Rusija, SAD, lideri Brexita, Mađarska, Turska, Crna Gora, Sjeverna Koreja… svi imaju svog „spasioca“ koji će se žrtvovati za dobrobit svoje države/nacije i na čemu mu svi moraju biti zahvalni. Gledajući unazad, nije teško i u Srbiji još 2012. prepoznati začetak sličnog šablona dolaska na vlast i uzurpiranja moći, uspostavljanja vaninstitucionalne (unutarstranačke) mreže odlučivanja, zastrašivanja, stanja stalne izborne kampanje i vanrednih izbora… koji sprovodi struktura koja se pojavila u liku i djelu već tada svuda prisutnog, Prvog potpredsjednika vlade (da li neko uopšte zna ko je danas na toj funkciji?) i vođe Srpske napredne stranke (SNS), Aleksandra Vučića. Nedugo poslije je postao premijer, a danas predsjednik, ali je njegova sveprisutnost i potreba da o svemu i svačemu bude prvi pitan, stalna i nepromjenjiva bez obzira na ovlasti političke funkcije na kojoj je trenutno. Ko će biti premijer, a ko ministar, ko gradonačelnik Beograda, ko će upravljati aerodromom u Nišu, ko kontrolisati reglere za jačinu tona u RTS-u… sve su to pitanja koja po pravilu prvo čekaju odgovor od Predsjednika. U jačanju vladanja SNS-a svi oni koji se drznu da nešto što vlast radi kritikuju (ili da npr. ne navijaju na fudbalskoj utakmici za isti tim kao predsjednik), su (politički) neprijatelji i (skoro) sve što je usmjereno protiv njih je legitimno i dozvoljeno. U njihovom „razapinjanju“ u javnom prostoru na vrijeme, mjesto i način se ne obraća pažnja, naziva ih se idiotima, ubicama, kriminalcima, izdajnicima, onima koji pozivaju na haos… i niko nije pošteđen i nikome se „ne gleda kroz prste“. I kao da se među poslušnicima vlasti koji su na „braniku“ zapatila igrica „ko će više“, pa tim napadima nastoje da pokažu veličinu svoje privrženosti/poslušnosti. Najgore što im se kao posljedica tih napada može desiti je da Predsjednik javno kaže da je eto, neko malo pretjerao, da nije trebao, da on to ne bi tako, ali… i na taj način on nastavio da igra ulogu nekoga ko je „umjeren“ i faktor stabilnosti. Naslovne strane kvazinovina, portali, društvene mreže, tv stanice… ali i skupštinska govornica, svečana otvaranja fabrika i kilometara puta, polaganja raznih „kamenja“ temeljaca…postaju mjesta od kojih prosječni stanovnik Srbije zazire, i gledajaći ko je sve meta, strahuje da i njegovo ime u jednoj od tih prilika neko ne izgovori. Na kraju mu je, najčešće, preostalo da se „pomiri“ sa tim da mu je u stvari puno bolje nego što to on/ona misli, jer nam sa svih strana, stalno govore da je napredak u ekonomskom razvoju istorijski i nikada do sada viđen, svakodnevno se otvaraju nove fabrike sa hiljadama radnih mjesta, kilometri autoputeva, započinju veliki projekti, isto tako veliki uskoro će biti završeni, plate i penzije samo što nisu povećane… i ostala nikad ispunjena obećanja. I sve ono što se nađe na putu takvog „napretka“ treba nekako „premostiti“ ili diskreditovati. Bilo da je riječ o građanima/kama kada su izašli na ulice u znak protesta što se aerodrom u Nišu oduzima od grada i predaje na upravljanje vladi Srbije, bilo da su to zakonske procedure, ovlasti ili institucije. Neki to stanje nazivaju stabilokratijom i na nju nisu gadljivi ni mnogi u  EU birokratskoj mašini. Štaviše.

Biće referendum.

Kosovo kao tema, kamen spoticanja, dio preambule Ustava, balast prošlosti… ili jednom (najčešće pominjanom) riječju „problem“,  bilo kojim uvidom u ono što se u javnom prostoru u Srbiji može čuti, bilo bi bez premca najviše pominjana stvar. Dobro, i ime predsjednika. U takvoj je atmosferi jedna mlada žena^[4] koja živi u Beogradu, koja je diplomirala studije političkih nauka, magistrirala diplomatiju na studijima u inostranstvu, rekla da ona ne zna ništa o tome kako je na Kosovu. Njene riječi dobro ilustruju veliku (nelogičnu) nesrazmjernost između onoga koliko se o Kosovu „govori“ i onoga koliko ljudi u Srbiji znaju o tome kako je na Kosovu. Kako se tamo živi? Kako žive Albanci, a kako žive Srbi na Kosovu? Šta misle jedni o drugima i koliko se poznaju? Šta im piše u pasošima i za koje zemlje stanovnicima Kosova (i Srbima i Albancima) treba viza, a za koje ne? Šta treba od dokumenta kada se ide na Kosovo? Kakva se muzika sluša u Prištini? Koji pisci su sada popularni? Kakva je kafa, a kakav trileće?… i vrlo rijetko se otvore prozori i za takvo značenje riječi Kosovo. A kada se i pruži prilika za to, ti prozori često budu grubo zatvoreni. Fotografijama za izložbu u Beogradu u okviru festivala “Mirdita – Dobar dan” bio je zabranjen „ulazak“ u Srbiju, jer one prikazuju Prištinu onakvu kakva je danas, kadetkinjama rukometne ekipe sa Kosova bilo je zabranjeno da igraju sa svojim vršnjakinjama u Srbiji zbog bezbjedonosnih razloga, književnik Škeljzem Malići ne može da pređe granicu zvanu administrativni prelaz u Merdanu… A dok se i ti prozori ne otvore i slika Kosova se ne „provjetri“ od brendiranih vozova, unaprijed pripremljenih hapšenja, recitala u Skupštini upućenih kosovskom kamenu, “…a podrazumeva se da švajcarsku reprezentaciju ubedljivo pobedite“^[5]… malo šta će se promijeniti, uprkos pregovorima/dijalogu ili kako već zovu one susrete u Briselu „Prištine i Beograda“ uz posredovanje onih koji drže mrkvu na štapu. „Problem“ Kosova ne može da se riješi ni u Beogradu, ni u Prištini, ni u Briselu, već u nastojanju da se uspostavi dijalog koji će biti pošten, otvoren i iskren i koji neće biti nimalo lak, između društava u Srbiji i na Kosovu. I da se u tim nastojanjima ne trguje i ne pregovara o tome ko koliko treba da da, već da jedni drugima možemo da kažemo šta nam treba i šta očekujemo od drugog. Da teret bolne prošlosti, teške sadašnjosti i neizvjesne budućnosti podijelimo oslobođeni od mitova i zabluda,  sa željom da se upoznamo i da tražimo puteve da život svima bude ljepši i bolji, oslobođen od mržnje jednih prema drugima. A zabluda je da sve to može da stane u jedno pitanje na referendumu^[6].

Izgubljeni u tranziciji

Demokratska stranka, nosioci vlasti prije ovih današnjih, a još prije toga glavna poluga u opoziciji režimu Slobodana Miloševića, na beogradskim izborima je ostvarila istorijski rezultat. Naime, prvi put od njenog osnivanja nisu prešli cenzus i neće biti dio gradske skupštine. Nešto bolje su prošli, ali bez nekog značajnijeg uticaja, novosnovane stranke pod vođstvom već potrošenih političara (Dragan Đilas, Vuk Jeremić, Boris Tadić) i nekih „svježih“ lica koja već sad ne izgledaju tako (Saša Janković). Dodajte tu Dveri (ekstremni desničari) i Dosta je bilo koji u koaliciji koja je bila uspostavljena na ideološkoj vratolomiji, takođe nisu prešli cenzus na izborima u Beogradu, i to je sve ono što je danas ostalo od opozicije, a što bi trebalo da se suprotstavi današnjoj vlasti. Uzimajući u obzir da je danas teško biti opozicija ovakvoj vladajućoj većini (a kad je ovdje to bilo lako), ipak za ovakvo stanje i rezultate na izborima ne može se a ne tražiti razlog i u opzicionom lutanju po bezidejnosti ili još gore koketiranju sa nacionalizmom. Ovih dana se govori o ujedinjenju opozicije i stvaranju zajedničke platforme koja ima za cilj „obaranje režima Vučića“. Jedna od glavnih tačaka kritike sadašnje vlasti je njen odnos spram Kosova i spremnost da se Kosovo „proda“ za naklonost Zapada. Drugačijim riječima rečeno, kritikuju današnjeg Vučića da nije dovoljno onaj stari Vučić. Nije prvi put da čim se opozicija „ujedini“ pokušava da igra na kartu da su ljudi koji izlaze na izbore konzervativni, zadojeni nacionalizmom i mržnjom, spremni za rat, nazadni… a da su građanske opcije koje promovišu toleranciju i uspostavljaju vrijednosti poštovanja drugih i drugačijih osuđene na neuspjeh. Očekivanja od takve opozicije da može nešto dubinski promijeniti su blago rečeno nerealna, a sama pomisao na to koga bi takva opozicija mogla istaknuti kao svog predsjedničkog kanditata, ako bi sada bili izbori, izaziva gorčinu.

Šta ćemo sa komšijinom kravom?

Zar nije lijepa slika kada ljudi u Hrvatskoj shvate da na svjetskom fudbalskom prvenstvu, njihovi reprezentativci imaju veliki broj navijača u Srbiji, a Novak Đoković sa njima razmjenjuje fotografije i riječi podrške, kada se igraju utakmice vaterpolo reprezentacija Srbije i Hrvatske i kad se treneri srdačno i prijateljski pozdrave, pa odmah kod komentatora splasne nacionalistički naboj, kad veliki broj ljudi iskreno bude tužan na vijest da je umro Oliver Dragojević, kad ljudi budu ljuti i snažno, otvoreno i bez rezerve osude tvit podpredsjednice Skupštine Vjerice Radete, koji je ona napisala nakon vijesti o smrti Hatidže Mehmedović^[7]… zar ta slika nije ljepša u odnosu na sliku neke vojne/policijske parade ili vježbe, polovnih migova, Šešelja na na stolici na ulazu u Hrtkovce ili u tv emisiji na „Happy TV“ zajedno sa drugim zločincima na dan pred obilježavanje genocida u Srebrenici, komentara na postignuti sporazum između Makedonije i Grčke po pitanju imena da se tu nema šta čestitati, vodanja Milorada Dodika po raznim priredbama… Meni jeste. Na žalost, oni koji su na vlasti i koji su imali itekako „zasluga“ za tragične devedesete, ovo drugo nam predstavljaju kao „normalno“, „prirodno“ ili bar prihvatljivo. Nema tu neke iskrene, a stalno proklamovane brige za nacionalne interese, već samo maskiranje nedostatka demokratskih kapaciteta da se odnosi sa susjedima naprave na način da oni nama, a ni mi njima nismo prijetnja i da budemo mirni (i mi a i oni ma ko to bili) u punom smislu te riječi.

Kuda dalje

Iako ponekad stanje izgleda nepromjenjivo i uprkos nastojanjima da se u začetku ogadi svaki vid iskazivanja bunta^[8], gomilaju se preskupe novogodišnje jelke i jarboli, neispunjena obećanja, sumnjivi tenderi, lažirani doktorati, tetke iz Kanade… i raste osjećaj nepravde i gnjev. I to raste srazmjerno pritiscima i sve većoj bahatosti i neumoljivo se kreće ka sve većem suprotstavljanju i promjeni. Kada, na koji način i ka čemu će ta promjena voditi još je nejasno i još uvijek je u magli propagande onih koji se te promjene boje. Ali realnost se ipak, ne može u nedogled i u tolikoj mjeri kreirati po nečijoj volji, i u jednom trenutku će se rasprsnuti i od nje će neumitno ostati samo jedna velika laž. Tada počinje teži dio posla.

Nedžad Horozović

^[1] HOS – Hrvatske obrambene snage – paramilitarna organizacija kasnije integrirana u Hrvatsku vojsku. HOS je formiran i ideološki postavljen po uzoru na Hrvatske oružane snage, vojsku Nezavisne Države Hrvatske.

^[2] Alb. shqipja ima homonimno značenje 1. ʻalbanski jezikʼ i 2. ʻoraoʼ. (prim. prev.)

^[3] Akumulaciono jezero Gazivode nalazi se većim delom u opštini Zubin Potok na severu Kosova sa većinskim srpskim stanovništvom, a manjim u opštini Tutin u Srbiji. Iz njega, pijaćom vodom se snabdeva sever Kosova, ali i Priština sa okolinom.

Ovaj hidrosistem takođe isporučuje vodu za termoelektrane u Obiliću koja se koristi za hlađenje elektrana Kosovo A i Kosovo B, a pored toga, voda iz akumulacionog jezera Gazivode koristi se i navodnjavanje poljoprivrednih površina.

^[4] Učesnica na treningu za ljude iz Srbije, Makedonije i sa Kosova, Uvod u izgradnju mira MirPaqeMir

^[5] Riječi kojima je Predsjenik Aleksandar Vučić završio prijem fudbalskih reprezentativaca Srbije pred njihov odlazak na svjetsko prvenstvo 1.6.2018, (vjerovatno) aludirajući na to što u švajcarskoj reprezentacija igra nekoliko fudbalera albanskog porijekla.

^[6] Sve češće se pominje i referendum kao način da građani odluče o rješenjima za Kosovo.

^[7] Vjerica Radeta je na svom twitter nalogu napisala:“Čitam umrla Hatidža Mehmetović iz udruženja biznismenki Srebrenice. Ko li će je sahraniti. Muž ili sinovi?!“ Tvit je vrlo brzo sklonjen a nakon velikog broja prijava, nalog je ukinut od strane administratora ove platforme.

^[8] Lako je to nastojanje prepoznati u hapšenju dvije skupštinske stolice iznesene 5.oktobra 2000, odnosu prema „Ne davimo Beograd“ ili Nišlijama koji su izašli na ulice zbog aerodroma u njihovom gradu, zastrašivanju nazovi makedonskim scenarijem…