Povodom obeležavanja 30 godina stradanja civila tokom operacije Medački džep, Inicijativa mladih za ljudska prava Hrvatske i Srpsko narodno vijeće organizovali su od 14.-16.9.2023. studijski put pod nazivom “Mladi se sjećaju zaboravljenih”. Studijskom putu smo se pridružili i mi iz Centra za nenasilnu akciju Sarajevo-Beograd. Vojna akcija Hrvatske vojske nazvana “Džep ’93” je započela 9. septembra, a okončana 17. septembra 1993. godine. Tokom te akcije počinjeni su ratni zločini nad civilnim stanovništvom i ratnim zarobljenicima, a uništeni su svi objekti za život na tom području.
Na trodnevnom studijskom putu o tome šta se dogodilo pre tačno 30 godina u Medačkom džepu, govorio je Tihomir Ponoš, novinar i istoričar, izvršni urednik “Novosti”, a potom su se učesnici/e sreli sa Milanom Uzelcem, dožupanom Ličko-senjske županije.
Obišli smo Gospić, Divoselo, Počitelj i Medak, i retke stanovnike u selima. Video-linkom razgovarali smo sa Draganom Pjevačem, čija majka Boja Pjevač je jedna od 88 stradalih stanovnika Medačkog džepa.
Komemoracija žrtvama održana je u porti crkve Svetog Jovana Krstitelja u Medaku.
Sve minirano, sve spaljeno
Na području Gospića, najvećeg naseljenog mesta tog kraja, pre rata živelo je etnički mešano stanovništvo, od kojeg su 64% bili Hrvati, a 30% Srbi. Danas na tom mestu živi 94% Hrvata, a 3,5% Srba. Ukupno ih je više od tri puta manje, manje od 10.000 (bilo je stanovnika oko 30.000), pa je lako izračunati koliko je to Srba na celoj teritoriji preostalo: oko 350. “Ne,” kažu nam stanovnici tog kraja, “Srba koji ovdje žive nema ni 250”.
Najzelenije i najbujnije je tamo gde su nekada bile kuće, pokazuje Milan Uzelac, dožupan Ličko-senjske županije, na oku jedva vidljive ostatke kuća iz kojih raste drveće, dok obilazimo Divoselo.
Mesto se može naći na karti, ali ako tu dođete putem koji sa svih strana preuzimaju trave ili oznake za minska polja, teško ćete zaključiti da se nalazite u selu. Sve je zeleno, osim puta koji kroz tu divljinu prolazi.
U Divoselu, koje je (prema popisu iz 1991. godine) imalo 344 stanovnika, sada živi samo bračni par Stanić, koji su obnovili kuću, i tu su tokom leta. U tom selu, sve zgrade, ne samo kuće, već i pomoćni objekti, štale, garaže, sve su dignute u vazduh, ili spaljene, tokom akcije “Medački džep”, i osim biljne divljine i životinja kojima je ona dom, drugog života tu više nema.
Vojna akcija bez ranjenih i zarobljenih
Slično je i u samom Medaku, gde je u crkvi održan pomen i komemoracija stradalima, iako tu živi sada 37 ljudi, od kojih je i četvoro dece. Mirko Zagorac je dugo bio izbeglica, ali se vratio, tražio obnovu kuće i sada u njoj živi. U Počitelju je bilo 367 žitelja, sada dvoje. Ličkom Čitluku 129, sada dvoje.
Mirko priča kako je, posle “Oluje” 14 dana putovao do Beograda. U samom Medaku crkva je ostala neoštećena.
50 granata je palo oko crkve Svetog Jovana Krstitelja, a ona je ostala cela, niko ne zna kako, priča Mirko.
U akciji Hrvatske vojske nije bilo ranjenih, ni zarobljenih – stradalo je 88 ljudi, od kojih su njih 26 bili stariji od 60 godina, a 17 od njih bile su žene. Na listi nestalih je još njih 11, od kojih su njih sedmoro stariji preko 70 godina, a četiri su žene.
Boja Pjevač
Moju majku, Boju Pjevač, našao je brat Nikola posle 18 dana, na području Počitelja. Na jednoj ruci nije imala tri prsta… govori nam Dragan Pjevač, koji je osam godina bio predsednik Koordinacije srpskih udruženja porodica nestalih, ubijenih i poginulih.
Presude za zločine u Medačkom džepu postoje[1], iako nisu pravedne, one su pravosnažne – ali, članovi porodice ubijene Boje Pjevač, govori nam njen sin Dragan, odbijeni su u tužbi za naknadu štete. Dva puta je Ustavni sud Hrvatske odbio njihove žalbe, a Evropski sud za ljudska prava smatra da nisu iskoristili sve pravne mehanizme u Hrvatskoj. Problem sudovi vide u tome što počinilac ubistva nije identifikovan, ni osuđen, iako je sam predmet i dalje u istrazi. Deca ubijene Boje ne samo da nisu dobila naknadu štete, već moraju da plate i ogromne sudske troškove istoj toj državi čiji su vojni zapovednici, koliko-toliko, ipak osuđeni za zločine u Medačkom džepu.
PJEVAČ BOJA
Uspon je ravan
nizbrdo vitla kamenjem.
Dolina je nekad bila od dva oka
kraj kojih se bacalo kamena s ramena,
a struk je centrirao koreografiju vašara.
Uspon je ravan
u šumi koja je nježno
polegla ljudske tragove,
u dimnjake naselila noćne životinje i
male ptice.
Uspon je ravan
nitko se na njega ne žali,
ne zaostaje u snijegu,
ne prednjači na kosidbi i
ne širi u strahu zjenice pod lišćem.
Aneta Vladimirov
[1] Za ratne zločine su osuđeni Mirko Norac (komandant IX gardijske brigade Hrvatske vojske) na sedam godina, tokom kojih se oženio, izgradio kuću i završio fakultet, i još trojica pripadnika HV-a. Rahim Ademi (komandant vojnog područja Gospić) je oslobođen, a Janko Bobetko (načelnik generalštaba Vojske Hrvatske), optuženik Haškog suda je umro pre suđenja.